Spis treści
1000 pierwszych dni życia, już od poczęcia, to szczególny czas. Właściwa dieta na tym etapie ma wpływ na zdrowie dziecka nie tylko teraz, ale również w przyszłości! Mleko matki jest bezdyskusyjnie najlepszym pokarmem dla niemowlęcia. Jak jednak postępować w sytuacji, gdy karmienie piersią nie jest możliwe? Jak to wyglądało w przeszłości? Czy mleko krowie jest dobre dla niemowląt? Odpowiedzi znajdziesz w poniższym artykule.
Karmienie piersią przede wszystkim
Światowa Organizacja Zdrowia zaleca kobietom wyłączne karmienie piersią do 6 miesiąca życia dziecka, a potem jego kontynuowanie, przy jednoczesnym rozszerzaniu diety, do dwóch lat, a nawet dłużej, w zależności od preferencji mamy i dziecka1Szajewska H. i wsp., Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia PTGHiŻD. Pediatria, 2014, 11.3 321-338.. Mleko matki to pokarm dopasowany do wyjątkowych potrzeb niemowlęcia, zawiera wyjątkową kombinację: wody, białka, węglowodanów, w tym oligosacharydów, tłuszczów, witamin, składników mineralnych, czynników wzrostu, a także czynników odpornościowych2Poradnik karmienia piersią według zaleceń Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2016. Dziecko karmione piersią jest mniej narażone na ryzyko infekcji, nadwagi czy otyłości, a karmienie przynosi korzyści także mamie, chroni ją m.in. przed zachorowaniem na raka sutka czy jajników3Raport Karmienie piersią w Polsce, Kampania Mleko Mamy Rządzi, Patronat merytoryczny Centrum Nauki o Laktacji, 2015. Co jednak w sytuacji, gdy karmienie piersią nie jest możliwe?
Historia żywienia niemowląt
Już od czasów starożytnych, mamy, które nie mogły lub nie chciały karmić piersią korzystały z usług mamki lub, rzadziej, same przygotowywały pokarm dla niemowlęcia, przeważnie na bazie mleka pochodzącego od zwierząt4Baumgartel K. i wsp., From royal wet nurses to Facebook- The evolution of breastmilk sharing, Breastfeed Rev. 2016, 24.3, 25. Jednak począwszy od XIX wieku, z powodu społecznego negatywnego poglądu na karmienie niemowlęcia przez mamkę, w połączeniu z ulepszeniami butelek do karmienia, dostępnością mleka zwierzęcego i postępem w opracowywaniu formuł, stopniowo doprowadziły do zastąpienia mamki przez karmienie butelką5Stevens E. i wsp., A history of infant feeding. The Journal of Perinatal Education, 2009, 18.2, 32. Rodzaj używanego mleka zależał od dostępności, stosowano mleko kozy, owcy, oślicy, maciory, klaczy, czy nawet wielbłąda, chociaż najczęściej podawano mleko krowie6Stevens E. i wsp., A history of infant feeding. The Journal of Perinatal Education, 2009, 18.2, 32.
Wyzwania żywieniowe
Niestety, dzieci otrzymujące produkt zastępujący mleko kobiece nie rozwijały się tak dobrze jak te karmione piersią, były też bardziej podatne na choroby7Fomon S., Infant feeding in the 20th century- formula and beikost. The Journal of Nutrition, 2001, 131.2, 409S-420S. Próbowano zaradzić dolegliwościom przez dodatek do mleka krowiego pojedynczych składników jak sok z pomarańczy (zawartość witaminy C przeciwdziałała występowaniu szkorbutu), olej z wątroby dorsza (przeciw krzywicy) czy cukier (uzupełniający energię)8Fomon S., Infant feeding in the 20th century- formula and beikost. The Journal of Nutrition, 2001, 131.2, 409S-420S, jednak nie było to kompleksowe rozwiązanie. Stąd wyniknęła konieczność dokładnego zbadania składu mleka matki i odkrycia, jakie substancje są niezbędne dla prawidłowego wzrostu i rozwoju niemowląt czyli innymi słowy co musi znaleźć się w mieszance dla niemowląt9Stevens E. i wsp., A history of infant feeding. The Journal of Perinatal Education, 2009, 18.2, 32. Badania nad mlekiem matki i ulepszaniem składu mieszanek trwają do dziś. Mleko matki jest niekwestionowanym wzorem nie tylko pod względem składu, ale również dodatkowo upewnia się, by dzieci karmione mieszanką rozwijały się dokładnie tak jak te karmione wyłącznie piersią10Szajewska H. i wsp., Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia PTGHiŻD. Pediatria, 2014, 11.3 321-338.
Mleko krowie dla niemowlaka?
Od lat 30. stopniowo i znacząco spadał odsetek dzieci karmionych piersią, w miejsce mleka matki do diety dziecka wprowadzano mleko krowie lub żywność uzupełniającą11Fomon S., Infant feeding in the 20th century- formula and beikost. The Journal of Nutrition, 2001, 131.2, 409S-420S. W efekcie niewiele niemowląt otrzymywało już mleko matki lub preparat zastępujący mleko matki (mieszankę) w 4-6. miesiącu życia12Fomon S., Infant feeding in the 20th century- formula and beikost. The Journal of Nutrition, 2001, 131.2, 409S-420S. Niestety takie postępowanie doprowadziło do powszechnego niedoboru żelaza a w konsekwencji do niedokrwistości13Fomon S., Infant feeding in the 20th century- formula and beikost. The Journal of Nutrition, 2001, 131.2, 409S-420S. Żelazo jest również niezbędne do prawidłowego rozwoju poznawczego14Schwarzenberg i wsp., Advocacy for Improving Nutrition in the First 1000 Days To Support Childhood Development and Adult Health, Pediatrics 14,2, 2018. Niska zawartość żelaza to jeden z głównych powodów dlaczego i dziś zalecenia ekspertów wyraźnie mówią, że nie należy stosować mleka krowiego jako głównego napoju przed ukończeniem 12. m.ż.15Szajewska H. i wsp., Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia PTGHiŻD. Pediatria, 2014, 11.3 321-338 Produkty zastępujące mleko kobiece wytwarzane są co prawda zwykle z białek mleka krowiego, ale poddane są niezbędnym zmianom składu16Szajewska H. i wsp., Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia PTGHiŻD. Pediatria, 2014, 11.3 321-338. W krajach Unii Europejskiej skład i wartość odżywcza produktów dla niemowląt ściśle reguluje prawo17Commission Directive 2006/141/EC of 22 December 2006 on infant formulae and follow-on formulae and amending Directive 1999/21/EC Text with EEA relevance. Udowodniono, że podawanie mleka niemodyfikowanego w pierwszym roku życia sprzyja wystąpieniu alergii, dodatkowo może też prowadzić do nadmiernego obciążenia organizmu i w konsekwencji do przeciążenia nerek oraz niewłaściwej podaży węglowodanów i tłuszczów18Szajewska H. i wsp., Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia PTGHiŻD. Pediatria, 2014, 11.3 321-338. Przy czym prawidłowe żywienie w 1000 pierwszych dni życia jest przecież niezbędne dla zdrowia w przyszłości, a zarówno niedobór jak i nadmiar składników może negatywnie rzutować na zdrowie dziecka.
Czy da się dorównać mleku kobiecemu?
Wierne odtworzenie składu mleka kobiecego nie jest możliwe, chociażby z tego powodu, że nie jest on stały19Szajewska H. i wsp., Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia PTGHiŻD. Pediatria, 2014, 11.3 321-338. Mleko matki dostosowuje się do kolejnych etapów rozwoju dziecka, stężenie i proporcje składników zmieniają się w zależności od fazy karmienia, pory dnia lub pory roku, a nawet zależą od wieku, płci i potrzeb dziecka20Poradnik karmienia piersią według zaleceń Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2016! Karmienie piersią jest złotym standardem, dlatego produkt zastępujący mleko matki nie tylko naśladuje go swoim składem, ale dodatkowo sprawia, że tempo wzrastania oraz wskaźniki przemiany materii u niemowląt żywionych mieszanką są maksymalnie zbliżone do obserwowanych u niemowląt karmionych wyłącznie piersią21Szajewska H. i wsp., Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia PTGHiŻD. Pediatria, 2014, 11.3 321-338. Zalecenia ekspertów są jasne – jeżeli niemowlę nie jest karmione naturalnie, wymaga stosowania produktów zastępujących mleko kobiece22Szajewska H. i wsp., Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia PTGHiŻD. Pediatria, 2014, 11.3 321-338. Niepodważalnie w pierwszym roku życia to mleko stanowi podstawę diety dziecka.
