Alergia pokarmowa u małego dziecka – co robić?

Na temat diety małego dziecka panuje wiele mitów, a najbliższe otoczenie często dzieli się radami, które mogą przynieść więcej szkody niż pożytku. Tata powinien posiadać podstawową wiedzę na temat alergii pokarmowych, by być rzetelnym głosem rozsądku w dyskusjach oraz odpowiednim wsparciem dla mamy. Zmierzmy się zatem z tematem, wokół którego obrosło tak wiele mitów.

Alergia pokarmowa – co to jest?

Częstość występowania alergii zwiększa się w ciągu ostatnich dziesięcioleci, ale nadal nie jest zjawiskiem powszechnym. Rozpoznanie alergii potwierdza się u zaledwie 0,5-3 proc. populacji a nietolerancja u 0,01-0,23 proc. 1! Alergia pokarmowa to niepożądana reakcja pokarmowa organizmu, w której bierze udział układ odpornościowy, z kolei nietolerancja to również nadwrażliwość na pokarm, ale nie jest kształtowana przez mechanizmy immunologiczne - wynika np. z niedoboru enzymu (jak nietolerancja laktozy) 2. Teoretycznie każde białko może spowodować alergię, ale niemal wszystkie przypadki alergii pokarmowej u niemowląt i małych dzieci to alergia na trzy grupy pokarmów: mleko krowie, jaja kurze i różne rodzaje orzechów 3. Alergia na białka mleka krowiego jest naj­częściej stwierdzaną alergią na pokarm i dotyczy 2-3% dzieci do 3. roku życia. Częstym błędem jest eliminowanie zbyt wielu składników – należy bowiem unikać tylko tych, które mają udowodniony niekorzystny wpływ na zdrowie i funkcjonowanie dziecka 4.

Alergia pokarmowa – jak działać?

Jeżeli objawy występujące u dziecka wskazują na alergię, nie czekaj! Udaj się do doświadczonego pediatry lub alergologa. Lekarz podejmie decyzję dotyczącą ewentualnych badań i/lub wprowadzenia diety eliminacyjnej u dziecka. Powinien określić też czas stosowania diety i zasugerować, w jaki sposób zastąpić eliminowany produkt. Dieta eliminacyjna często jest trudna do zbilansowania, dlatego w celu jej rzetelnej oceny warto zasięgnąć porady dietetyka 5.

Nadrzędna zasada diety eliminacyjnej brzmi: każdy wyeliminowany składnik pokarmowy zastąp innym, dobrze tolerowanym przez dziecko i mającym podobną wartość odżywczą. Pozostałe składniki diety powinny pozostać niezmienione, ponieważ niepotrzebna eliminacja dodatkowych składników nie daje żadnych korzyści, a jedynie zwiększa ryzyko niedoborów żywieniowych. U dzieci z alergią często obserwuje się niedobory 6, a deficyt składników w kluczowym dla rozwoju okresie 1000 pierwszych dni może negatywnie rzutować na zdrowie w przyszłości. Dlatego ważnym zadaniem jest stałe monitorowanie masy ciała i wzrastania dziecka. Pozwala to na wychwycenie wczesnych zaburzeń oraz zmniejsza ryzyko długofalowych skutków niedoborów7. Pomocnym narzędziem są siatki centylowe. Ważne też by z pomocą lekarza monitorować nabywanie tolerancji – większość dzieci wyrasta z alergii, więc nie warto niepotrzebnie przedłużać restrykcyjnej diety 8!

Rozszerzania diety niemowlęcia a alergia

Rozszerzanie diety niemowlaka w odpowiednim momencie jest ważne dla profilaktyki alergii 9. Menu malucha powinno zacząć się rozszerzać pomiędzy 17 tyg a 26 tyg życia. Tak szeroki zapas czasu umożliwia rekomendowane wyłączne karmienie piersią przez 6. Miesięcy życia. W przypadku ryzyka lub stwierdzenia alergii na pokarm zaleca się karmienie mlekiem mamy przez pierwsze 6. miesięcy życia i kontynuowane tak długo, jak chce tego mama oraz dziecko. Jeśli nie jest możliwe, można rozważyć zastosowanie preparatu mlekozastępczego o znacznym stopniu hydrolizy wskazanego przez lekarza prowadzącego. Należy pamiętać, że do każdego dziecka należy podejść indywidualnie. Niektóre maluchy już w 17 tygodniu wykazują gotowość do przyjmowania innych produktów niż mleko, a niektóre trochę później.  10. W Polsce mamy z tym problem, bo aż 2/3 niemowląt ma wprowadzane nowe pokarmy za wcześnie 11! Zaleca się, aby nie wprowadzać kilku nowych produktów równocześnie i nowe produkty wprowadzać stopniowo, obserwując reakcję dziecka i zaczynając od małych ilości, np. 3-4 łyżeczek 12.Okazuje się, że nie ma podstaw do opóźniania wprowadzania potencjalnie alergizujących produktów do diety dziecka i produkty takie jak jaja czy zmielone orzechy arachidowe mogą być podawane w tym samym czasie co inne produkty 9

Czytaj etykiety

Przykładowo przy diecie wynikającej z uczulenia na mleko, eliminując białka mleka krowiego należy nie tylko wykluczyć mleko i przetwory mleczne (kaszki mleczne, jogurty, kefiry, maślankę, śmietanę, sery, serki topione, desery mleczne, masło, margaryny mleczne), ale też np. pieczywo z dodatkiem mleka (np. bułki i chleb mający w swoim składzie serwatkę) czy niektóre wędliny i parówki, a u niektórych dzieci także mięso wołowe czy cielęce (reakcja krzyżowa) 13. Czytanie etykiet to podstawa, dlatego zaangażowany tata powinien traktować tę czynność, jak bardzo ważną misję. Co ważne, aż 80 proc. dzieci z alergią na białka mleka krowiego lub jaj toleruje je w postaci pieczonej 14, więc w niektórych przypadkach przygotowywanie np. zdrowych muffinów bez cukru pozwoli dostarczyć tych składników.

Pamiętajmy o rozsądku - nie każda niepożądana reakcja organizmu na pokarm oznacza alergię! Zaledwie u co szóstego dziecka zgłoszonego przez rodziców jako alergiczne rzeczywiście potwierdza się alergia pokarmowa 15. Niektóre z objawów uważanych za typowe dla alergii mogą też występować u dzieci zdrowych i wynikać z niedojrzałości przewodu pokarmowego. Tak jest np. w wielu przypadkach dolegliwości trawiennych 16. Rozpoznanie przyczyny obserwowanych dolegliwości i wybór metody postępowania to zadanie lekarza – nie podejmujmy sami decyzji!