Jak wzmocnić odporność dziecka?

Układ odpornościowy pełni niezwykle ważną rolę w organizmie – ma go chronić przed szkodliwym wpływem drobnoustrojów. Aby układ immunologiczny mógł się prawidłowo rozwijać (a proces ten trwa nawet do 15. roku życia1), rodzice powinni go wspierać m.in. poprzez komponowanie prawidłowej diety dziecka. Jak jeszcze można budować tarczę ochronną organizmu?

Co wiesz o układzie immunologicznym dziecka?

Odporność dziecka kształtuje się jeszcze długo po narodzinach. W życiu płodowym dziecko rozwija się w bezpiecznym środowisku, a po przyjściu na świat zdrowy noworodek chroniony jest przed infekcjami głownie poprzez przeciwciała pochodzące od matki2. Jednak ich poziom w organizmie dziecka spada gwałtownie już po porodzie a zanim własne przeciwciała zostaną wyprodukowane, mija wiele tygodni3. Podatność na infekcje w dzieciństwie można wytłumaczyć zatem niedojrzałością układu immunologicznego. Odporność malucha musi się stopniowo wykształcić i „nauczyć” skutecznej walki z chorobami!

Jak wzmocnić odporność i hartować mały organizm?

Często, w języku potocznym, mówi się o hartowaniu dzieci. Właściwymi działaniami możemy pozytywnie „zaprogramować” zdrowie malucha na przyszłość. Tryb życia odgrywa bardzo ważną rolę w nabywaniu, kształtowaniu i wzmacnianiu odporności u dzieci. Czynniki pozytywnie wpływające na układ odpornościowy to przede wszystkim ruch na świeżym powietrzu, regularne wietrzenie mieszkania, dbanie o odpowiednią wilgotność powietrza, okresowa zmiana klimatu, prawidłowe ubieranie dziecka. Kluczowe dla rozwoju i zapewnieniu optymalnego funkcjonowania komórek układu immunologicznego jest też właściwe żywienie4. Osłabienie organizmu, w tym odporności, może wynikać z niedoborów ważnych składników odżywczych.

Karmienie piersią a odporność

Zalet tego sposobu żywienia niemowląt nie da się przecenić. W pierwszym roku życia dziecka to mleko mamy jest podstawą jego diety. Kobiecy pokarm dostarcza wielu cennych składników, które wspomagają odporność dziecka w wielu aspektach. Czynniki odpornościowe zawarte w mleku matki są znaczącym źródłem odporności, zanim organizm dziecka zacznie wytwarzać własne przeciwciała, dodatkowo zwiększają kolonizację dobroczynnych bakterii i hamują kolonizację niewłaściwych oraz pomagają w eliminacji z organizmu bakterii i wirusów5. Badania potwierdzają, że karmienie naturalne wykazuje silne działanie ochronne noworodka przed infekcjami układu pokarmowego i oddechowego, a efekt ten utrzymuje się nawet po zakończeniu karmienia6. Dodatkowo mleko mamy dostarcza niemowlęciu odpowiednią ilość energii, białka, długołańcuchowych wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, prebiotyków oraz witamin i składników mineralnych, co również pomaga wzmocnić organizm i wzmocnić odporność.

Dieta na odporność

Prawidłowa dieta ma wielkie znaczenie dla rozwoju całego organizmu w kluczowym okresie 1000 pierwszych dni życia. Powinna zawierać składniki wspierające również kształtowanie się odporności, w tym m.in. niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe z grupy omega-37. Żelazo to kolejny ważny składnik, który bierze udział w reakcjach odpornościowych, wspomagając rozwój systemu immunologicznego4. Jego niedobór już u ciężarnej jest przyczyną wielu poważnych zaburzeń, m.in. zaburzenia odporności u dziecka8. Dla prawidłowego przebiegu reakcji immunologicznych niezbędne są też witaminy A i C9. Deficyt witaminy D jest coraz częściej postrzegany jako czynnik ryzyka infekcji, związanych z niedoborami odporności10, dlatego w przypadku niemowląt i małych dzieci niezbędna jest suplementacja11. Coraz częściej badania potwierdzają wzrost odporności organizmu podczas przyjmowania zalecanych dawek witaminy D12.

Szczepienia: skuteczny sposób wspierania odporności

Szczepionka to preparat biologiczny który w założeniu imituje naturalną infekcję i prowadzi do rozwoju odporności analogicznej do tej którą uzyskuje organizm w czasie pierwszego kontaktu z prawdziwym drobnoustrojem (bakterią lub wirusem)13. Głównym celem szczepionki jest ochrona przed ciężkim przebiegiem choroby i powikłaniami, których nie da się przewidzieć. Wszelkie dowody naukowe świadczą o korzyściach szczepień, są one uznawane za jedną z najbardziej udanych i opłacalnych interwencji zdrowotnych oraz za jedno z największych osiągnięć ludzkości14. Na przestrzeni kilkudziesięciu lat szczepionki uratowały niezliczone życia, obniżyły globalną zapadalność na polio o 99 procent i skutecznie zmniejszyły odsetek zachorowalności, niepełnosprawności i śmiertelności w wyniku wielu chorób14.

W Polsce szczepienia ochronne są realizowane zgodnie z corocznie aktualizowanym Programem Szczepień Ochronnych (PSO), obowiązkowych (bezpłatnych) i zalecanych (odpłatnych)15. Szczepienia dzieci i młodzieży według wieku czyli kalendarz szczepień określa co roku Ministerstwo Zdrowia oraz GIS, najbardziej aktualne dane można zatem znaleźć na stronach tych instytucji.

Szczepienia ochronne przeciw pneumokokom i meningokokom. Ile wiesz?

Dopiero od niedawna szczepionka na pneumokoki czyli konkretnie Streptococcus pneumoniae znajduje się w zakresie szczepień obowiązkowych, bezpłatnych16. Pneumokoki są groźnymi bakteriami, najczęściej wywołują zapalenie ucha środkowego i zapalenie płuc, znacznie rzadziej powodują bardzo groźną inwazyjną chorobę pneumokokową (IChP)17.

Meningokoki to inaczej bakterie Neisseria meningitidis, szczepionka przeciw inwazyjnym zakażeniom jest aktualnie na liście szczepień zalecanych, nie obowiązkowych. Szczególnie zalecana jest niemowlętom od ukończenia 2 miesiąca życia oraz dzieciom i osobom dorosłym narażonym na ryzyko inwazyjnej choroby meningokokowej (m.in. przebywającym w zbiorowiskach jak przedszkola i żłobki) oraz dzieciom i osobom dorosłym z wrodzonymi niedoborami odporności16. Liczba dawek i schemat szczepienia zależy od wskazań producenta szczepionki.

Szczepionka przeciw grypie i rotawirusom dla najmłodszych

Na liście szczepień zalecanych znajduje się także szczepionka na grypę. Szczepienie przeciw grypie zaleca się wszystkim zdrowym osobom, ze szczególnym uwzględnieniem dzieciom w wieku od ukończenia 6 do ukończenia 60 miesiąca życia16. Szczepionki są ważne tylko jeden sezon epidemiczny ze względu na co sezonowe zmiany składu według zaleceń Światowej Organizacji Zdrowia. Dzieciom od 6 tygodnia życia do ukończenia 24 tygodnia życia zaleca się także doustną szczepionkę przeciw rotawirusom16
 23. 18.

Ruch na świeżym powietrzu

Aktywność fizyczna jest kluczowym czynnikiem dla zdrowia: pomaga rozwijać silne kości i mięśnie, wspierać kondycję i zdrowie serca, zachować prawidłową masę ciała, zmniejsza również ryzyko chorób przewlekłych18 a także pozytywnie wpływa na układ immunologiczny i wzmocnienie organizmu19. Dlatego dla budowania prawidłowej odporności warto jak najczęściej przebywać z dzieckiem na świeżym powietrzu. Spacerować z niemowlęciem, a gdy dziecko będzie starsze – pozwolić mu się bawić, małe dzieci powinny mieć codziennie przynajmniej 90 minut aktywności fizycznej20. W ten sposób najlepiej pozna i zrozumie otaczający je świat.

Dobrze jest też zachęcać maluchy do aktywności fizycznej przez dawanie dobrego przykładu, ponieważ aktywni rodzice to bardziej aktywne dzieci21. Pozwól się ubrudzić – warto pozwolić dziecku, aby spędzało czas z rówieśnikami – w żłobku, przedszkolu czy na podwórku. Zabawa w piaskownicy lub na placu zabaw to okazja, aby dziecko trochę się ubrudziło – na zdrowie. Wystarczy, że umyje się po powrocie do domu. Zbyt sterylne warunki sprawią, że dziecko częściej będzie chorowało. Dodatkowo od czasu do czasu  warto wybrać się na wycieczkę i zmienić klimat. Kilka dni nad morzem, w górach lub w lesie na pewno korzystnie wpłyną na odporność dziecka.

Czas na odpoczynek i sen

Stres negatywnie wpływa na układ odpornościowy22. Właśnie dlatego ważne jest, aby zapewnić dziecku poczucie bezpieczeństwa. Maluch powinien wiedzieć, kiedy jest czas na odpoczynek i sen. A ten powinien być niezakłócony, aby młody organizm mógł się zregenerować i nabrać sił, odpowiedni sen jest bardzo ważny dla prawidłowego funkcjonowania układu odpornościowego23.

Eksperci zalecają konkretną długość snu dla optymalnego zdrowia dzieci23:
•    Niemowlęta (od 4 do 12 miesięcy) powinny regularnie spać od 12 do 16 godzin na dobę (w tym drzemki)
•    Dzieci w wieku od 1 roku do 2 lat powinny regularnie spać od 11 do 14 godzin na dobę (w tym drzemki)
•    Dzieci w wieku od 3 do 5 lat powinny regularnie spać od 10 do 13 godzin na dobę (w tym drzemki)

Zgodnie z zaleceniami ekspertów niemowlęta i małe dzieci powinny unikać jakichkolwiek multimediów ekranowych24. Bajka na dobranoc nie jest więc wskazanym sposobem na zaśnięcie.

Za ciepło, czyli o przegrzewaniu organizmu dziecka

Warto wychodzić z dzieckiem na dwór niezależnie od pogody – należy jednak zadbać, aby jego ubiór był odpowiedni do warunków atmosferycznych. Odpowiedni nie oznacza jednak zawsze kilku warstw, czapki i wełnianych skarpetek: przegrzanie organizmu również nie jest wskazane. A przy grubym ubraniu i porządnej dawce ruchu o to nietrudno, przez co dziecko może się zgrzać, spocić i łatwiej złapać infekcję. Niewłaściwe jest też unikanie wietrzenia domu i intensywne podkręcaniu kaloryferów, żeby było ciepło. Komfort cieplny jest oczywiście bardzo ważnym aspektem, zwłaszcza że termoregulacja u maluchów nie jest jeszcze tak rozwinięta jak u dorosłych i potrafią się one szybko wyziębić25. Właściwa ocena potrzeb termicznych dziecka nie jest łatwa dlatego warto po prostu sprawdzać temperaturę ciała dziecka (np. na karku) zamiast zawsze, bez wyjątku zakładać mu wiele ubrań „na wszelki wypadek”.

Odporność i zdrowie niemowlaka i dziecka