Spis treści
Młody organizm w 1000 pierwszych dni życia rozwija się niezwykle dynamicznie. To, jak dieta dziecka będzie wyglądać na początku jego życia, ma wpływ na jego nawyki żywieniowe w przyszłości, a w konsekwencji na zdrowie. Do prawidłowego wzrostu maluch potrzebuje odpowiednich ilości składników odżywczych, które powinny być dostarczane z pożywieniem. Wraz z rozwojem dziecka zmienia się jego zapotrzebowanie na składniki pokarmowe. Zarówno nadmiar, jak i niedobór niektórych elementów może niekorzystnie wpływać na rozwój i zdrowie maluszka. Dlatego tak ważne jest, by dieta małego dziecka opierała się na odpowiednio zbilansowanych, dostosowanych do wieku i potrzeb posiłkach. Będą one wspierały jego kształtujące się nawyki żywieniowe.
Do podstawowych składników odżywczych zaliczamy białka, tłuszcze i węglowodany. Każdy z tych składników pełni wiele funkcji w organizmie dziecka. Na przykład białka pełnią m.in. rolę budulcową, regulatorową, regeneracyjną, a wystarczająca podaż białka umożliwia tworzenie się enzymów, hormonów i innych substancji niezbędnych do życia. Tłuszcze wchodzą w skład naszych tkanek, pomagają nam w utrzymaniu właściwej temperatury ciała i stanowią materiał zapasowy. Węglowodany są natomiast istotnym źródłem energii1 Żywienie i leczenie żywieniowe dzieci i młodzieży pod red. Szajewskiej H. i Horvath A, Medycyna praktyczna, Kraków 2017. .
Jaką rolę odgrywają węglowodany w organizmie dziecka?
Węglowodany to jedne z trzech podstawowych makroskładników w diecie, które są niezbędne do życia i prawidłowego rozwoju Oprócz tego węglowodany stanowią materiał zapasowy oraz biorą udział w wielu procesach w organizmie dziecka. Do grupy węglowodanów wliczamy wiele związków, które mogą mieć odmienne funkcje. Wyróżniamy węglowodany proste (potocznie nazywane cukrami) i węglowodany złożone2 Żywienie i leczenie żywieniowe dzieci i młodzieży pod red. Szajewskiej H. i Horvath A, Medycyna praktyczna, Kraków 2017. . Już w życiu płodowym cukry stanowią istotne źródło energii. W pierwszych 6 miesiącach życia dziecka głównym źródłem energii są tłuszcze, bo stanowią aż 50-55% energii, a węglowodany powinny pokrywać 40-45% energii. Istotnym węglowodanem w okresie niemowlęcym jest laktoza, będąca głównym węglowodanem mleka kobiecego. Laktoza jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania przewodu pokarmowego. Nazywana jest naturalnym prebiotykiem, a ponadto zwiększa wchłanianie wody, wapnia, sodu oraz zmiękcza stolec3 Zdrojewicz Z, Herman M, Sałamacha M, Starostecka E. Ludzkie mleko –fakty i mity. PediatrMedRodz2017, 13 (1), p. 11–20.. Już w drugim półroczu życia dziecka zwiększa się zapotrzebowanie na węglowodany do 55%4Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia dzieci, Standardy Medyczne/Pediatria (2014):T.11,321-338..
Zgodnie z aktualnymi normami Instytutu Żywności i Żywienia, aż 50-70% energii powinno być pokryte przez ten właśnie składnik 5Jarosz M, et al. Normy żywienia dla populacji Polski. Instytut Żywności i Żywienia, 2017..
Czym są węglowodany proste?
Węglowodany proste to pojedyncze cząsteczki, które nie rozkładają się już na mniejsze i w krótkim czasie są wchłaniane bezpośrednio z przewodu pokarmowego. Mogą powstawać po trawieniu węglowodanów złożonych bądź naturalnie występować w produktach. Jednorazowe dostarczenie ich w dużej ilości do organizmu powoduje nagły wzrost stężenia glukozy we krwi, który powoduje szybki i krótkotrwały „zastrzyk energii”6 Żywienie i leczenie żywieniowe dzieci i młodzieży pod red. Szajewskiej H. i Horvath A, Medycyna praktyczna, Kraków 2017. . Węglowodany proste zazwyczaj nazywamy cukramiprostymi. Potoczna nazwa „cukry” odnosi się do takich cukrów, jak glukoza i fruktoza czy sacharoza („cukier stołowy”) 7Jarosz M, et al. Normy żywienia dla populacji Polski. Instytut Żywności i Żywienia, 2017.. Zaleca się, żeby zawartość cukrów prostych w diecie dziecka nie przekraczała 10% zapotrzebowania na energię8 Żywienie i leczenie żywieniowe dzieci i młodzieży pod red. Szajewskiej H. i Horvath A, Medycyna praktyczna, Kraków 2017. . Z punktu fizjologicznego nie ma znaczenia, czy jest to cukier występujący naturalnie, czy dodany podczas produkcji żywności, warto jednak węglowodany proste pozyskiwać z naturalnych produktów, takich jak owoce, które wzbogacają dodatkowo dietę w błonnik i witaminy 9Jarosz M, et al. Normy żywienia dla populacji Polski. Instytut Żywności i Żywienia, 2017..
Węglowodany proste to między innymi glukoza i fruktoza, które najczęściej znajdują się w owocach i miodzie, a także galaktoza – wchodząca w skład laktozy (cukru mlecznego)10 Żywienie i leczenie żywieniowe dzieci i młodzieży pod red. Szajewskiej H. i Horvath A, Medycyna praktyczna, Kraków 2017. .
| To ciekawe!Młody organizm naturalnie wykazuje preferencje do smaku słodkiego, aby akceptować pokarm mamy, który dzięki obecności laktozy jest lekko słodki. Jak wynika z badań, akceptacja słodkiego smaku widoczna jest u wszystkich niemowląt 11 Schwartz C., et al., Developmental changes in the acceptance of the five basic tastes in the first year of life, British Journal of Nutrition (2009), 102, 1375-1385.12Neuhoff-Murawska J i wsp., Wrodzone uwarunkowania „paradoksu preferencji smaku” u człowieka, [w:] Standardy Medyczne/Pediatria (2018): T.15, 268-275.. |
Czym charakteryzują się węglowodany złożone?
Węglowodany złożone to związki składające się z wielu cząsteczek cukrów prostych. Mimo że z substancją nazywaną cukrem kojarzy się słodki smak, złożona budowa tych związków powoduje, że mają odmienny smak13 Żywienie i leczenie żywieniowe dzieci i młodzieży pod red. Szajewskiej H. i Horvath A, Medycyna praktyczna, Kraków 2017. . To właśnie ta grupa węglowodanów powinna pokrywać większość zapotrzebowania na węglowodany w diecie dziecka. Do węglowodanów złożonych zaliczamy skrobię, oligosacharydy, frakcje błonnika pokarmowego, takie jak inulina, pektyny czy celuloza. Oprócz tego, że węglowodany pełnią funkcję energetyczną, pobudzają też jelita do pracy. Przy czym niektóre z nich nie są trawione w jelicie cienkim i dopiero w jelicie grubym ulegają fermentacji, wpływając korzystnie na mikrobiotę jelitową dziecka. Dobrym źródłem węglowodanów złożonych są produkty zbożowe, nasiona roślin strączkowych, ryż i kasze lub makarony pełnoziarniste 14Jarosz M, et al. Normy żywienia dla populacji Polski. Instytut Żywności i Żywienia, 2017.. Mleko matki zawiera węglowodany niepoddające się trawieniu w przewodzie pokarmowym, odgrywające ważną rolę w rozwoju prawidłowej mikrobioty jelitowej – są nimi oligosacharydy mleka kobiecego określane skrótem HMO (z ang. Human milk oligosaccharides). W diecie dziecka powinny znajdować się produkty pełnoziarniste będące źródłem błonnika. Rekomenduje się, żeby dzienna podaż tego składnika w diecie dziecka w wieku 1-3 wynosiła nie mniej niż 10 g15 Żywienie i leczenie żywieniowe dzieci i młodzieży pod red. Szajewskiej H. i Horvath A, Medycyna praktyczna, Kraków 2017. .
Cukier niejedno ma imię
W diecie dziecka głównym źródłem energii powinny być węglowodany złożone, a jedynie niewielką część powinny stanowić węglowodany proste. Żywność naturalnie zawiera węglowodany z obu grup, jednak w trakcie jej przetwarzania często dodaje się do niej tzw. cukry dodane. Są to m.in. takie substancje jak sacharoza, fruktoza, glukoza czy syropy glukozowe i glukozowo-fruktozowe16 Żywienie i leczenie żywieniowe dzieci i młodzieży pod red. Szajewskiej H. i Horvath A, Medycyna praktyczna, Kraków 2017. . W Europie najczęściej używa się syropu fruktozowo-glukozowego, który ma w składzie 55% fruktozy 17Sadowska J., Rygielska M., Technologiczne i zdrowotne aspekty stosowania syropu wysokofruktozowego do produkcji żywności,Żywn Nauka Technol Jakość, 2014, 3(94), 14-26.. Metabolizm cukrów dodanych jest taki sam jak tych występujących naturalnie w żywności, jednak nadmierna ilość węglowodanów prostych jest niepożądana ze względu na ryzyko rozwoju chorób cywilizacyjnych 18Jarosz M, et al. Normy żywienia dla populacji Polski. Instytut Żywności i Żywienia, 2017.. Pamiętajmy, że informacja na etykiecie produktu, że nie zostały do niego dodane cukry, nie oznacza wcale, że produkt ten ich nie zawiera. Przetwory owocowe, mleczne lub inne produkty mogą mieć naturalnie występujące cukry proste19 Żywienie i leczenie żywieniowe dzieci i młodzieży pod red. Szajewskiej H. i Horvath A, Medycyna praktyczna, Kraków 2017. .
Gdzie znajdują się cukry dodane
Produkty spożywcze, które są najchętniej kupowane przez konsumentów, to właśnie te, które cechują się wysokim poziomem słodyczy 20Grupińska J., Grzelak T. i wsp, Korzyści i zagrożeniazwiązane z konsumpcją naturalnych zamienników sacharozy, bromat Chem Toksykol, 2015 (1); 1-10.. Na potrzeby przepisów dotyczących stosowania dodatków do żywności zdecydowano się zdefiniować produkty zawierające cukry proste. Żywność, która nie zawiera żadnego dodatku glukozy, fruktozy i dwucukrów oraz środków spożywczych będących źródłem tych substancji (np. syropy glukozowo-fruktozowe, melasa, syropy kukurydziane), nazywana jest „żywnością bez dodatku cukru” . Zazwyczaj na rynku są jednak produkty, do których zostały dodane substancje słodzące w celu uzyskania lepszej tekstury, smaku, trwałości czy lepkości 21Sadowska J., Rygielska M., Technologiczne i zdrowotne aspekty stosowania syropu wysokofruktozowego do produkcji żywności,Żywn Nauka Technol Jakość, 2014, 3(94), 14-26.. Produkty z cukrami dodanymi i substancjami, które je zawierają, znajdziemy na półkach ze słodyczami, napojami i przetworami mlecznymi. Analizując opakowania różnych produktów, możemy być zaskoczeni, że cukier znajduje się również tam, gdzie zwykle nikt go się nie spodziewa, np. w:
- pieczywie
- chipsach
- keczupie i gotowych sosach, np. do makaronu
- wędlinach, pasztetach i kiełbasach
- niektórych pastach warzywnych
- niektórych przyprawach, np. w kostkach rosołowych
- daniach gotowych do spożycia
Podczas codziennego korzystania z półproduktów i produktów przetworzonych warto wyrobić sobie nawyk czytania etykiet, by móc racjonalnie kontrolować spożycie cukrów w diecie . Na półkach sklepowych możemy również znaleźć różnorodne produkty spożywcze. Szczególną uwagę należy zwracać na produkty z oznaczeniem „bez dodatku cukru” – to właśnie one będą najbardziej wartościowe dla malucha22Poradnik żywienia dziecka w wieku od 1. do 3. roku życia, Instytut Matki i Dziecka, Warszawa 2013..
Alarmujące wyniki badań na temat cukru
Zarówno długotrwały niedobór, jak i nadmiar węglowodanów w diecie jest niekorzystny dla zdrowia. Aktualnie poważnym problemem jest ich nadmierne spożycie. Jak pokazują badania, codzienna dieta aż 75% polskich dzieci po 1. roku życia zawiera zbyt dużo cukru. Konsekwencją błędów popełnianych w kluczowym okresie 1000 pierwszych dni życia jest niewłaściwy stan odżywienia – już 32% polskich niemowląt i małych dzieci ma nieprawidłową masę ciała 23Weker H. i wsp.: Kompleksowa ocena sposobu żywienia dzieci w wieku od 5. do 36. miesiącażycia w Polsce, Instytut Matki i Dziecka, 2016.. Nadmiar węglowodanów prostych w diecie może prowadzić do rozwoju nadwagi, próchnicy czy chorób metabolicznych, takich jak otyłość, cukrzyca, insulinooporność, zespół metaboliczny, lub zwiększać ryzyko nowotworów . Źródłem węglowodanów prostych są np. syropy glukozowo-fruktozowe, fruktozowo-glukozowe, a także w sacharoza, czyli w „biały cukier”. Co ciekawe, nie zaobserwowano takich zależności podczas zwiększonego spożycia cukrów pochodzących z produktów naturalnych takich jak owoce 24Sadowska J., Rygielska M., Technologiczne i zdrowotne aspekty stosowania syropu wysokofruktozowego do produkcji żywności,Żywn Nauka Technol Jakość, 2014, 3(94), 14-26.. Pamiętajmy jednak, że w diecie dziecka po 1. roku życia ponad połowę energii powinno pochodzić z węglowodanów, ale tych złożonych. O rozwój chorób cywilizacyjnych obwinia się głównie cukry dodane, dlatego upewnij się, że ich ilość nie przekracza 10% energii w diecie dziecka25 Żywienie i leczenie żywieniowe dzieci i młodzieży pod red. Szajewskiej H. i Horvath A, Medycyna praktyczna, Kraków 2017. . Dla przykładu, dziecko ważące 10 kg powinno spożywać mniej więcej 900 kcal, oznacza to, że dziennie nie powinno przekraczać 4 łyżeczek cukru. Zobacz, jak łatwo przekroczyć dzienną normę cukru (4 łyżeczki) :
- 2 płaskie łyżki marmolady wieloowocowej
- niepełna szklanka soku owocowego
- 8 szt. biszkopcików wrocławskich
- 2 łyżki miodu (np. do herbaty)
- opakowanie (140-150 g) serka homogenizowanego słodzonego
Nie jest trudno przekroczyć dozwoloną ilość cukru, dlatego tak ważne jest czytanie etykiet spożywczych i unikanie produktów przetworzonych w diecie dziecka 26www.ileważy.pl.
Wprowadzone zmiany zostały zapisane.