Spis treści
Na temat diety małego dziecka panuje wiele mitów, a najbliższe otoczenie często dzieli się radami, które mogą przynieść więcej szkody niż pożytku. Tata powinien posiadać podstawową wiedzę na temat alergii pokarmowych, by być rzetelnym głosem rozsądku w dyskusjach oraz odpowiednim wsparciem dla mamy. Zmierzmy się zatem z tematem, wokół którego obrosło tak wiele mitów.
Alergia pokarmowa – co to jest?
Częstość występowania alergii zwiększa się w ciągu ostatnich dziesięcioleci, ale nadal nie jest zjawiskiem powszechnym. Rozpoznanie alergii potwierdza się u zaledwie 0,5-3 proc. populacji a nietolerancja u 0,01-0,23 proc. 1Szajewska H., Horvath A., Żywienie i leczenie żywieniowe dzieci i młodzieży, Medycyna Praktyczna, Kraków, 2017! Alergia pokarmowa to niepożądana reakcja pokarmowa organizmu, w której bierze udział układ odpornościowy, z kolei nietolerancja to również nadwrażliwość na pokarm, ale nie jest kształtowana przez mechanizmy immunologiczne – wynika np. z niedoboru enzymu (jak nietolerancja laktozy) 2Kaczmarski M., Korotkiewicz-Kaczmarska E., Alergia i nietolerancja pokarmowa: mleko i inne pokarmy. Wydawnictwo Help-Med, Kraków, 2013.. Teoretycznie każde białko może spowodować alergię, ale niemal wszystkie przypadki alergii pokarmowej u niemowląt i małych dzieci to alergia na trzy grupy pokarmów: mleko krowie, jaja kurze i różne rodzaje orzechów 3Kaczmarski M., Korotkiewicz-Kaczmarska E., Alergia i nietolerancja pokarmowa: mleko i inne pokarmy. Wydawnictwo Help-Med, Kraków, 2013.. Alergia na białka mleka krowiego jest najczęściej stwierdzaną alergią na pokarm i dotyczy 2-3% dzieci do 3. roku życia. Częstym błędem jest eliminowanie zbyt wielu składników – należy bowiem unikać tylko tych, które mają udowodniony niekorzystny wpływ na zdrowie i funkcjonowanie dziecka4Krzywicka A. Alergia na białka mleka krowiego a nietolerancja laktozy. Standardy Medyczne/Pediatria, 2019, T. 16..
Alergia pokarmowa – jak działać?
Jeżeli objawy występujące u dziecka wskazują na alergię, nie czekaj! Udaj się do doświadczonego pediatry lub alergologa. Lekarz podejmie decyzję dotyczącą ewentualnych badań i/lub wprowadzenia diety eliminacyjnej u dziecka. Powinien określić też czas stosowania diety i zasugerować, w jaki sposób zastąpić eliminowany produkt. Dieta eliminacyjna często jest trudna do zbilansowania, dlatego w celu jej rzetelnej oceny warto zasięgnąć porady dietetyka5Szajewska H., Horvath A., Żywienie i leczenie żywieniowe dzieci i młodzieży, Medycyna Praktyczna, Kraków, 2017.
Nadrzędna zasada diety eliminacyjnej brzmi: każdy wyeliminowany składnik pokarmowy zastąp innym, dobrze tolerowanym przez dziecko i mającym podobną wartość odżywczą. Pozostałe składniki diety powinny pozostać niezmienione, ponieważ niepotrzebna eliminacja dodatkowych składników nie daje żadnych korzyści, a jedynie zwiększa ryzyko niedoborów żywieniowych. U dzieci z alergią często obserwuje się niedobory6Szajewska H., Horvath A., Żywienie i leczenie żywieniowe dzieci i młodzieży, Medycyna Praktyczna, Kraków, 2017, a deficyt składników w kluczowym dla rozwoju okresie 1000 pierwszych dni może negatywnie rzutować na zdrowie w przyszłości. Dlatego ważnym zadaniem jest stałe monitorowanie masy ciała i wzrastania dziecka. Pozwala to na wychwycenie wczesnych zaburzeń oraz zmniejsza ryzyko długofalowych skutków niedoborów7Szajewska H., Horvath A., Żywienie i leczenie żywieniowe dzieci i młodzieży, Medycyna Praktyczna, Kraków, 2017. Pomocnym narzędziem są siatki centylowe. Ważne też by z pomocą lekarza monitorować nabywanie tolerancji – większość dzieci wyrasta z alergii, więc nie warto niepotrzebnie przedłużać restrykcyjnej diety8Szajewska H., Horvath A., Żywienie i leczenie żywieniowe dzieci i młodzieży, Medycyna Praktyczna, Kraków, 2017!
Rozszerzania diety niemowlęcia a alergia
Rozszerzanie diety niemowlaka w odpowiednim momencie jest ważne dla profilaktyki alergii9Szajewska H., Horvath A., Żywienie i leczenie żywieniowe dzieci i młodzieży, Medycyna Praktyczna, Kraków, 2017. Menu malucha powinno zacząć się rozszerzać pomiędzy 17 tyg a 26 tyg życia. Tak szeroki zapas czasu umożliwia rekomendowane wyłączne karmienie piersią przez 6. Miesięcy życia. W przypadku ryzyka lub stwierdzenia alergii na pokarm zaleca się karmienie mlekiem mamy przez pierwsze 6. miesięcy życia i kontynuowane tak długo, jak chce tego mama oraz dziecko. Jeśli nie jest możliwe, można rozważyć zastosowanie preparatu mlekozastępczego o znacznym stopniu hydrolizy wskazanego przez lekarza prowadzącego. Należy pamiętać, że do każdego dziecka należy podejść indywidualnie. Niektóre maluchy już w 17 tygodniu wykazują gotowość do przyjmowania innych produktów niż mleko, a niektóre trochę później10Szajewska H. i wsp., Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia PTGHiŻD. Pediatria, 2021. W Polsce mamy z tym problem, bo aż 2/3 niemowląt ma wprowadzane nowe pokarmy za wcześnie11Weker H., Socha P. i wsp., Kompleksowa ocena sposobu żywienia dzieci w wieku od 5. do 36. miesiąca życia, Instytut Matki i Dziecka, 2016! Zaleca się, aby nie wprowadzać kilku nowych produktów równocześnie i nowe produkty wprowadzać stopniowo, obserwując reakcję dziecka i zaczynając od małych ilości, np. 3-4 łyżeczek12Szajewska H. i wsp., Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia PTGHiŻD. Pediatria, 2014, 11.3 321-338.. Okazuje się, że nie ma podstaw do opóźniania wprowadzania potencjalnie alergizujących produktów do diety dziecka i produkty takie jak jaja czy zmielone orzechy arachidowe mogą być podawane w tym samym czasie co inne produkty.
Czytaj etykiety
Przykładowo przy diecie wynikającej z uczulenia na mleko, eliminując białka mleka krowiego należy nie tylko wykluczyć mleko i przetwory mleczne (kaszki mleczne, jogurty, kefiry, maślankę, śmietanę, sery, serki topione, desery mleczne, masło, margaryny mleczne), ale też np. pieczywo z dodatkiem mleka (np. bułki i chleb mający w swoim składzie serwatkę) czy niektóre wędliny i parówki, a u niektórych dzieci także mięso wołowe czy cielęce (reakcja krzyżowa)13Szajewska H., Horvath A., Żywienie i leczenie żywieniowe dzieci i młodzieży, Medycyna Praktyczna, Kraków, 2017. Czytanie etykiet to podstawa, dlatego zaangażowany tata powinien traktować tę czynność, jak bardzo ważną misję. Co ważne, aż 80 proc. dzieci z alergią na białka mleka krowiego lub jaj toleruje je w postaci pieczonej14Szajewska H., Horvath A., Żywienie i leczenie żywieniowe dzieci i młodzieży, Medycyna Praktyczna, Kraków, 2017, więc w niektórych przypadkach przygotowywanie np. zdrowych muffinów bez cukru pozwoli dostarczyć tych składników.
Pamiętajmy o rozsądku – nie każda niepożądana reakcja organizmu na pokarm oznacza alergię! Zaledwie u co szóstego dziecka zgłoszonego przez rodziców jako alergiczne rzeczywiście potwierdza się alergia pokarmowa15 Szajewska H., Horvath A., Żywienie i leczenie żywieniowe dzieci i młodzieży, Medycyna Praktyczna, Kraków, 2017. Niektóre z objawów uważanych za typowe dla alergii mogą też występować u dzieci zdrowych i wynikać z niedojrzałości przewodu pokarmowego. Tak jest np. w wielu przypadkach dolegliwości trawiennych16Kwiecień J., Kryteria Rzymskie IV (2016) – aktualne wytyczne rozpoznawania i leczenia czynnościowych zaburzeń przewodu pokarmowego u dzieci, STANDARDY MEDYCZNE PEDIATRIA, 2016, T. 13, 597-605. Rozpoznanie przyczyny obserwowanych dolegliwości i wybór metody postępowania to zadanie lekarza – nie podejmujmy sami decyzji!
