Spis treści
Żywienie w okresie dzieciństwa może w dużym stopniu wpłynąć na stan zdrowia w przyszłości! Już w czasie niemowlęcym rozpoczyna się kształtowanie pewnych preferencji 1 Hetherington MM, Cecil JE, Jackson DM i wsp. Feeding infants and young children. From guidelines to practice. Appetite 2011; 57(3): 791-795., z innymi dzieci się rodzą. Odpowiedzialność za prawidłowe żywienie dziecka i wyrobienie właściwych nawyków już od pierwszych lat spoczywa na rodzicach 2 Szajewska H., Horvath A., Żywienie i leczenie żywieniowe dzieci i młodzieży, Medycyna Praktyczna, Kraków, 2017. Jak zatem nauczyć dziecko prawidłowych nawyków żywieniowych?
Prawidłowe żywienie od pierwszych dni
Udowodniono, że gdy w czasie 1000 pierwszych dni pojawią się błędy w nawykach żywieniowych, mogą się one utrwalić, skutkując nieprawidłowościami w żywieniu dorosłego człowieka3 Elżbieta Sochacka-Tatara, Ryszard Jacek, Agata Sowa, Agnieszka Musiał, Ocena sposobu żywienia dzieci w wieku przedszkolnym, Probl Hig Epidemiol 2008,89(3): 389-394.. Spożycie pewnych produktów (np. słonych czy słodkich) we wczesnym okresie życia determinuje ich wybór w późniejszym czasie.
Kształtowanie nawyków żywieniowych rozpoczyna się już na etapie ciąży. Właściwy sposób żywienia kobiet w ciąży ma istotny wpływ na stan zdrowia matki i rozwijającego się organizmu dziecka przez tzw. programowanie żywieniowe 4 Socha J., i wsp., Żywienie dzieci a zdrowie wczoraj, dziś i jutro. Pediatria Współczesna. 2010, 12.1 34-37.. Jeszcze nienarodzone dziecko poznaje smaki żywności spożywanej przez matkę, pierwsze doświadczenia smakowe zachodzą już w życiu płodowym i mają wpływ na późniejsze preferencje smakowe dzieci 5 Mika M., Matuszczyk P., Kształtowanie prawidłowych nawyków żywieniowych u niemowląt i małych dzieci, Standardy Medyczne Pediatria, 2017, T. 14, 733-738. W ten sposób niemowlęta doświadczają kulturowych wzorców smakowych, na długo przed okresem w którym zaczną właściwą przygodę z żywnością6 Mennella JA et al. (2001). Prenatal and Postnatal Flavor Learning by Human Infants. Pediatrics 107:88-93.. Dlatego kluczowy jest właściwy sposób żywienia kobiety ciężarnej, więcej informacji można znaleźć w naszym poradniku.
Karmienie piersią a kształtowanie prawidłowych nawyków
Podejrzewa się, że dieta kobiety w trakcie laktacji ma istotne znaczenie w poznawanie nowych smaków i kształtowaniu preferencji dziecka 7 Hausner H, Nicklaus S, Issanchou, S i wsp. Breastfeeding facilitates acceptance of a novel dietary flavour compound. Clin Nutr 2010; 29(1): 141–148.. W trakcie karmienia noworodka już mamy na nie wpływ! Badania wskazują, że niemowlęta karmione piersią łatwiej akceptują wprowadzanie pokarmów uzupełniających8 H. Hausner, M. Philipsen, T.H. Skov, Charakterization of the volatile composition and variations between infant formulas and mother’s milk, Chem Percept, 2009; 2:79-93.. Mleko matki jest bogate w smaki i zapachy, zależnie od diety kobiety karmiącej, co ma istotny wpływ na późniejsze preferencje dziecka9 Mika M., Matuszczyk P., Kształtowanie prawidłowych nawyków żywieniowych u niemowląt i małych dzieci, Standardy Medyczne Pediatria, 2017, T. 14, 733-738. Potrawy, po które kobieta sięga w okresie karmienia piersią, mogą stać się z czasem także przysmakami dziecka10 Poradnik karmienia piersią według zaleceń Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci, Wydawnictwo Lekarskie PZWL dlatego właściwe żywienie w czasie laktacji jest bardzo ważne.
Różnorodność
Pierwsze dwa lata życia są kluczowe w rozwoju późniejszych preferencji żywieniowych – to właśnie w tym okresie maluch poznaje swoje przysmaki lub awersje smakowe11Szajewska H. i wsp., Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia PTGHiŻD. Pediatria, 2021. Z tego tytułu czas rozszerzania diety jest bardzo ważny dla kształtowania nawyków żywieniowych. Należy pamiętać, że jeśli dziecko przyzwyczajone jest wcześnie do różnorodności w późniejszym okresie również szybciej zaakceptuje inne smaki 12 Gerrish C en Mennella J, Flavor variety enhances food acceptance in formula-fed infants1-3, Am J Clin Nutr (2001) 73: 1080-10855 13 Suppl 1:85-95. Od czego zacząć budowanie zdrowych nawyków żywieniowych u dzieci? Przykładowo rozwijanie akceptacji smaku warzyw jest trudniejsze w porównaniu z rozwijaniem akceptacji smaku owoców, ale wielokrotne podawanie różnych warzyw sprzyja rozwojowi tolerancji ich smaku13Szajewska H. i wsp., Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia PTGHiŻD. Pediatria, 2021. Schemat żywienia niemowląt również różnorodność i zaleca by w diecie najmłodszych były różne grupy produktów jak produkty zbożowe, warzywa, owoce, mięsa, ryb, jaja czy produkty mleczne, nie zapominając, że mleko mamy czy mleko modyfikowane dopasowane do wieku dziecka, jest podstawą żywienia w pierwszym roku życia dziecka. Oczywiście nadal kluczowa są jakość i skład podawanych produktów. Zdrowe nawyki żywieniowe dla dzieci, które warto utrwalać od najmłodszych chwil to m.in. unikanie cukru i soli. Podawanie niesłodzonych i niesolonych pokarmów uzupełniających zaleca się nie tylko z powodu długofalowego wpływu na zdrowie dziecka, ale także kształcenia właściwych przyzwyczajeń i preferencji żywieniowych w późniejszym życiu14Szajewska H. i wsp., Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia PTGHiŻD. Pediatria, 2021.
Regularność karmienia
Ważne by już od najmłodszych lat wyrabiać nawyk żywieniowy w formie stałego i regularnego spożywania posiłków – jest to jedna z podstawowych zasad prawidłowego żywienia 15 Jarosz M., Normy żywienia dla populacji polskiej, IŻŻ, Warszawa, 2017.. Z początku dziecko ma tak niewielki żołądek, że musi jeść mało i często, średnio 8–12 razy na dobę 16 Poradnik karmienia piersią według zaleceń Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci, Wydawnictwo Lekarskie PZWL. Z czasem ten cykl się stabilizuje, brzuszek powiększa i przerwy między posiłkami wydłużają się. Warto zatem stopniowo zadbać o stałe pory posiłków, docelowo dziecko w pierwszym roku życia powinno już otrzymywać 5 posiłków dziennie i nie być karmione w nocy 17 Poradnik karmienia piersią według zaleceń Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci, Wydawnictwo Lekarskie PZWL. Zgodnie ze schematem żywienia niemowląt dziecko w wieku 7-12 miesięcy powinno otrzymywać 4-5 posiłków dziennie, w tym 3 posiłki mleczne od 7-8. m.ż zaznaczając, że dzieci karmione piersią mogą potrzebować ich większej ilości18Szajewska H. i wsp., Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia PTGHiŻD. Pediatria, 2021. Regularność jest istotna, a z badań wynika, że nawyki żywieniowe dzieci nie są zawsze wzorowe. Przykład? Zbyt duża liczba posiłków to jeden z głównych błędów w diecie niemowląt, ponad 60% dzieci spożywa więcej niż 7 posiłków zarówno w 6. m.ż., jak i w 12. m.ż19 Stolarczyk A, Szott K, Socha P. Ocena sposobu żywienia niemowląt w wieku 6 i 12 m. ż. w populacji polskiej w odniesieniu do zaleceń Schematu Żywienia Niemowląt z 2007 roku. Standardy Medyczne Pediatria 2012;9:545-551..
Właściwa liczba posiłków
Żywienie niemowląt wymaga właściwego podziału ról: rodzica/opiekuna i dziecka. Rodzic/opiekun decyduje, „kiedy i co zje dziecko”, natomiast dziecko decyduje, „ile zje”20Szajewska H. i wsp., Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia PTGHiŻD. Pediatria, 2021. Zalecaną liczbę posiłków określa schemat żywienia niemowląt. Warto jednak pamiętać, że są to ilości uśrednione, należy akceptować spożycie w ramach danego posiłku mniejszej lub większej ilości pokarmu niż rekomendowana21 Schwartz C, Scholtens PA, Lalanne A i wsp. Development of healthy eating habits early in life. Review of recent evidence and selected guidelines. Appetite 2011;57:796-807.. Niestety częstym błędem w żywieniu niemowląt jest zmuszanie dziecka do zjedzenia całego posiłku 22Szajewska H. i wsp., Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia PTGHiŻD. Pediatria, 2021, co powoduje obniżenie umiejętności do samoregulacji.
Nie poddawać się
Możliwe jest skuteczne nauczenie akceptacji początkowo nielubianego produktu, jeżeli dziecko otrzyma szansę przyzwyczajenia się do niego 23 Poradnik żywienia niemowląt, Medycyna Praktyczna, Kraków 2014. Niestety opiekunowie często rezygnują z podawania niechcianego produktu już po kilku nieudanych próbach. . Natomiast w tym wypadku o zdrowe nawyki dla dzieci warto walczyć. Jedynie cierpliwe podawanie nieakceptowanego produktu, nawet 15 razy, zaowocuje sukcesem 24 Mika M., Matuszczyk P., Kształtowanie prawidłowych nawyków żywieniowych u niemowląt i małych dzieci, Standardy Medyczne Pediatria, 2017, T. 14, 733-738.
Nowości z już znanymi
Nierzadko rodzice muszą wykazać się nadludzkim sprytem i cierpliwością by skutecznie namówić malucha do spróbowania czegoś nowego 25 Poradnik żywienia niemowląt, Medycyna Praktyczna, Kraków 2014. Oprócz konsekwentnego i wielokrotnego podawania kolejnym sposobem na akceptację może być łączenie nowego, nieznanego smaku ze smakiem już dziecku znanym 26 Mika M., Matuszczyk P., Kształtowanie prawidłowych nawyków żywieniowych u niemowląt i małych dzieci, Standardy Medyczne Pediatria, 2017, T. 14, 733-738. Dobrym przykładem może być połączenie mleka (matki, modyfikowanego) ze zbożami – początkowo bezglutenowymi, np. kleikiem ryżowym lub kukurydzianym 27 Mika M., Matuszczyk P., Kształtowanie prawidłowych nawyków żywieniowych u niemowląt i małych dzieci, Standardy Medyczne Pediatria, 2017, T. 14, 733-738. Takie podejście ułatwia naukę tolerancji nowości, sprawia że nowy produkt jest dla dziecka bardziej atrakcyjny i smaczny, czyli przyczynia się do jego zaakceptowania 28 Mika M., Matuszczyk P., Kształtowanie prawidłowych nawyków żywieniowych u niemowląt i małych dzieci, Standardy Medyczne Pediatria, 2017, T. 14, 733-738.
Dobry przykład
Tendencja do próbowania nieznanych pokarmów wzrasta również, kiedy rodzice spożywają nowy produkt razem z dziećmi 29 Mika M., Matuszczyk P., Kształtowanie prawidłowych nawyków żywieniowych u niemowląt i małych dzieci, Standardy Medyczne Pediatria, 2017, T. 14, 733-738. Istotną rolę odgrywają dieta i zachowania żywieniowe całej rodziny, bo dziecko bardzo naśladuje w tym względzie rodziców i starsze rodzeństwo 30 Szajewska H., Horvath A., Żywienie i leczenie żywieniowe dzieci i młodzieży, Medycyna Praktyczna, Kraków, 2017.
1000 pierwszych dni życia, już od poczęcia to kluczowy czas dla kształtowania się nawyków żywieniowych! Decyzje rodziców mają realny wpływ na kształtowanie nawyków żywieniowych oraz preferencji smakowych. Ten etap nigdy już się nie powtórzy należy zatem wkładać maksimum wysiłku w budowanie prawidłowych preferencji, ponieważ wpływają na późniejsze nawyki żywieniowe 31 Ryan C., Dwyer J., Ziegler P., Yang. E., Moore L., Song WO. (2002): What should infants eat and what do infants really eat? Nutr.Tod. 37, 50-56..
Wprowadzone zmiany zostały zapisane.