Spis treści
Układ odpornościowy zaczyna się kształtować już podczas życia płodowego, a jego rozwój trwa aż do 12. roku życia. Niemowlęta i małe dzieci są bardziej podatne na infekcje niż dorośli ponieważ ich układ odpornościowy nie jest jeszcze dojrzały i dopiero uczy się walczyć z drobnoustrojami. Wspieranie odporności we wczesnym dzieciństwie może sprawić, że dziecko będzie rzadziej chorowało. Szczególnie istotnym czasem dla kształtowania odporności jest okres 1000 pierwszych dni życia. To właśnie od poczęcia przez około pierwsze trzy lata organizm dziecka najintensywniej się rozwija .W tym czasie niezwykle ważne jest wsparcie jego odporności poprzez prawidłowe żywienie. Dowiedz się jakie składniki odżywcze wpływają na wzmocnienie układu immunologicznego dziecka.
Mleko i czynniki wspomagające tarczę ochronną organizmu
Kluczowym czynnikiem w rozwoju układu odpornościowego jest sposób żywienia niemowlęcia. Mleko mamy to niezaprzeczalnie najlepszy pokarm dla dziecka. Według ekspertów przez pierwsze 6 miesięcy życia dziecka niemowlę powinno być karmione wyłącznie piersią. Kobiety, które nie karmią piersią powinny podawać mleko modyfikowane dopasowane do wieku dziecka, które pomoże dobrać lekarz pediatra1Szajewska H i wsp. Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci. Standardy Medyczne Pediatria 2014;11:321-336. Mleko mamy już od pierwszych chwil dostarcza maluchowi cenne przeciwciała oraz prebiotyki, które wpływają na rozrost korzystnej mikrobioty jelitowej. Szczególną rolę odgrywają oligosacharydy mleka kobiecego określane także jako HMO, które stanowią pokarm dla bakterii bytujących w jelicie. Nie bez znaczenia są także metabolity bakterii probiotycznych, czyli synbiotyki, które także pobudzają kształtowanie się odporności niemowlęcia2Cukrowska B. Mikrobiom jelitowy a pre-, pro- i postbiotyki w pytaniach i odpowiedziach. Standardy Medyczne/ Pediatria 2019, 16:245-250,3Cukrowska B. Nowe kompozycje oligosacharydów o właściwościach prebiotycznych – doniesienia z 52 sympozjum ESPGHAN. Wywiad z profesor Bożeną Cukrowską. Standardy Medyczne/Pediatria 2020,1:9-13. Dbanie o mikrobiotę jelitową dziecka to inwestycja w ochronę przed infekcjami. Mleko mamy dostarcza także innych składników wspierających naturalną tarczę ochronną jak witamina A, C, D czy żelazo4Poradnik karmienia piersią według zaleceń Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2016. Aż 70% komórek odpornościowych znajduje się w przewodzie pokarmowym, dlatego właściwy sposób żywienia jest tak istotny.
Rosnące zapotrzebowanie na składniki odżywcze
Mleko stanowi podstawę żywienia dziecka w pierwszym roku życia. Bez względu na to czy niemowlę jest karmione mlekiem mamy czy mlekiem modyfikowanym, rozszerzanie diety należy rozpocząć nie wcześniej niż w 17. i nie później niż 26. tygodniu życia, a tak szeroki zakres umożliwia wyłączne karmienie piersią przez 6 miesięcy życia dziecka. W tym czasie mleko mamy przestaje być wystarczającym pokarmem, a posiłki stałe powinny uzupełnić dietę w składniki odżywcze by sprostać żywieniowym wymaganiom maluchów. Według ekspertów rozszerzanie diety warto zacząć od warzyw, które są mniej słodkie niż owoce i przez to trudniej akceptowalne5Szajewska H i wsp. Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci. Standardy Medyczne Pediatria 2014;11:321-336. Niezwykle istotne w żywieniu niemowląt są produkty zbożowe takie jak kleiki czy kaszki dla dzieci – są one bogate w węglowodany, błonnik, mają gładką konsystencję6Gajewska D, Zboża jako źródło węglowodanów. Rola produktów zbożowych w diecie dziecka, Standardy Medyczne/Pediatria, 2019:T.16:787-794, a niektóre z nich są wzbogacane w witaminy i składniki mineralne. Dziecko w okresie rozszerzania diety zjada niewielkie porcje, wiec warto zadbać by były one bogate w składniki odżywcze. Wrażliwy organizm dziecka w okresie rozwojowym powinien otrzymywać żywność poddaną testom bezpieczeństwa i jakości jak np. żywność dedykowana niemowlętom i małym dzieciom, która musi spełniać znacznie surowsze normy w porównaniu z produktami dla ogólnej populacji7Raport „Bezpieczeństwo żywności a potrzeby żywieniowe niemowląt i małych dzieci”, pod red. Stowarzyszenia Promocji Zdrowego Żywienia Dzieci „Zdrowe Pokolenia”, Warszawa 2015. Wybierając menu dla malucha warto kierować się prostym składem i brakiem zbędnych dodatków do żywności jak konserwanty, sztuczne barwniki i aromaty.
Kluczowe składniki diety dziecka w kształtowaniu odporności
Zbilansowane menu malucha i odpowiednie żywienie wpływa znacząco na jego rozwój oraz wspomaga rozwój odporności. Codzienne menu powinno być różnorodne i bogate w warzywa, owoce, zboża, produkty mleczne, mięso i ryby. Składnikami odżywczymi, które wspierają funkcjonowanie układu immunologicznego są między innymi: żelazo, witamina C oraz witamina D8Krzysik M. i wsp., Wpływ wybranych składników odżywczych pożywienia na funkcjonowanie układu odpornościowego Cz. II. Immunomodulacyjne działanie witamin i pierwiastków śladowych na organizm człowieka, Adv Clin Exp Med 2007, 16, 1, 123–133,9Dymarska E. i wsp., Wpływ sposobu odżywiania na układ odpornościowy. Immunomodulacyjne działanie kwasów tłuszczowych, witamin i składników mineralnych oraz przeciwutleniaczy. Nowiny lekarskie 2013, 82, 3, 222–231,10Hewison M. Vitamin D and immune function: autocrine, paracrine or endocrine? Scand J Clin Lab Invest (Suppl) 2012;243:92-102. Za co dokładnie odpowiadają i gdzie je można znaleźć?
Żelazo
Bierze udział w produkcji czerwonych krwinek, ale też w zwalczaniu drobnoustrojów11Jarosz M., Normy Żywienia dla Populacji Polski, Instytut Żywności i Żywienia 2017. Konsekwencją niedoboru żelaza w diecie może być anemia. Żelazo znajduje się w mięsie, rybach, jajach, nasionach roślin strączkowych, ale co ciekawe, także w zielonych warzywach (jak szpinak, jarmuż, natka pietruszki) i w produktach zbożowych – zwłaszcza tych pełnoziarnistych.
Witamina C
Jest bardzo ważna dla układu odpornościowego, ponieważ wspomaga jego funkcjonowanie. Jej spożycie niesie ze sobą wiele innych zalet takich jak uszczelnianie naczyń krwionośnych, silne działanie antyoksydacyjne czy pomoc przy wchłanianiu żelaza12Jarosz M., Normy Żywienia dla Populacji Polski, Instytut Żywności i Żywienia 2017, więc produkty bogate w tę witaminę warto łączyć z tymi, które są źródłem żelaza. Witaminę C znajdziemy przede wszystkim w świeżych warzywach i owocach tj. cytrusy, czerwona papryka, czarna porzeczka, natka pietruszki czy warzywa kapustne. Pamiętajmy, że soki owocowe nie są rekomendowane w diecie niemowląt, dlatego nie powinniśmy ich brać pod uwagę w kategorii źródła witaminy C.
Witamina D
To witamina, która jest niezbędna dla prawidłowego rozwoju układu kostnego maluchów, ale coraz częściej możemy słyszeć o jej roli w układzie odpornościowym. Okazuje się, że niedobory witaminy D postrzegane są jako czynnik ryzyka infekcji związanych z niedoborami odporności, dlatego tak ważne jest by dbać o prawidłową podaż tej witaminy u niemowląt i małych dzieci13Jarosz M., Normy Żywienia dla Populacji Polski, Instytut Żywności i Żywienia 2017. Podstawowym źródłem jest jej produkcja w naszej skórze pod wpływem promieni słonecznych, jednak należy jej traktować jako wystarczającą ilość i pamiętać o dostarczaniu jej także z pożywieniem. Witaminy D najwięcej jest w tłustych rybach morskich, spośród których rekomenduje się dzieciom łososia, śledzia czy halibuta. Wzbogacana w żelazo, witaminę C i witaminę D jest żywność dedykowana maluchom taka jak kleiki, kaszki czy mleko modyfikowane. Produkty zbożowe mogą więc stanowić dla malucha pełnowartościowy posiłek, który dostarcza mu wszystkich składników pokarmowych we właściwych ilościach i proporcjach. Zgodnie z aktualną wiedzą niemowlęta i małe dzieci powinny suplementować witaminę D według zaleceń pediatry14Szajewska H i wsp. Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci. Standardy Medyczne Pediatria 2014;11:321-336.
Co oprócz prawidłowego żywienia?
Dla budowania odporności dziecka warto regularnie spacerować. Aktywność fizyczna jest kluczowa dla zdrowia i wpływa pozytywnie na układ immunologiczny15Shephard R I wsp., physical activity and the immune system. Canadian Journal of Sport Sciences, 1991. Dobrze zachęcać dzieci do spędzania czasu na świeżym powietrzu poprzez dawania przykładu w postaci wspólnych spacerów na świeżym powietrzu, czy rowerowej wycieczki16National Association for Sport and Physical Education. Active Start: A Statement of Physical Activity Guidelines for Children Birth to Five Years. 2nd ed. Reston, VA: NASPE; 2009. W związku z istniejącą sytuacją epidemiologiczną nie zachęcamy do przebywania w zatłoczonych miejscach. Oprócz aktywności fizycznej i odpowiedniego żywienia ważny dla funkcjonowania układu odpornościowego jest sen17Paruthi S. i wsp., Recommended amount of sleep for pediatric populations: a consensus statement of the American Academy of Sleep Medicine. Journal of Clinical Sleep Medicine, 2016, 12.06: 785-786..
Przykłady posiłków dla maluchów bogatych w żelazo, witaminę C i D
1. Pieczony w rękawie łosoś atlantycki z natką pietruszki z kaszką zbożową na wodzie
2. Wielozbożowa kaszka mleczna wzbogacana w witaminę C i D z sezonowymi owocami (np. tarte jabłko, gniecione maliny czy truskawki)
3. Bananowe placuszki zrobione z banana, jogurtu naturalnego, jaja i kaszki wielozbożowej
