Spis treści
Po ukończeniu 6 miesiąca życia, organizm malucha powinien czerpać składniki odżywcze nie tylko z mleka, ale również z produktów spożywczych. Do składników, które należy dostarczać z pożywieniem należy między innymi żelazo. Według najnowszych zaleceń ESPHGAN rekomenduje się wprowadzenie do diety dziecka produktów będących źródłem żelaza, lub produktów wzbogacanych w żelazo z powodu jego znaczących funkcji 1Szajewska H, Socha P i wsp, Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci, STANDARDY MEDYCZNE /PEDIATRIA 2014 T. 11;321-338. Żelazo wpływa między innymi na rozwój funkcji poznawczych, bierze udział w tworzeniu krwinek czerwonych, wchodzi w skład wielu enzymów i uczestniczy w zwalczaniu wirusów i bakterii. Dziecko po ukończeniu 1 roku życia potrzebuje aż 4x więcej żelaza niż dorosły w przeliczeniu na kilogram masy ciała 2Jarosz M., Normy Żywienia dla Populacji Polski, Instytut Żywności i Żywienia 2017. Pamiętaj, że brzuszek malucha jest jeszcze mały, dlatego tak ważne jest, żeby to co do niego trafiało miało wysoką wartość odżywczą.
Źródła żelaza hemowego i niehemowego
Występujące w naturze, produkty roślinne jak i produkty odzwierzęce mogą być źródłem żelaza w diecie, jednak mogą się różnić od siebie stopniem przyswajania tego składnika. Lepiej wchłaniane jest żelazo hemowe, znajdujące się głównie w:
- jajach
- mięsie (wołowina, cielęcina)
- rybach
Produkty roślinne zawierają żelazo niehemowe, które możemy znaleźć w nasionach roślin strączkowych, warzywach liściastych, pełnoziarnistych produktach zbożowych. Jednak produkty te odznaczają się słabszym wchłanianiem w organizmie 3Jarosz M., Normy Żywienia dla Populacji Polski, Instytut Żywności i Żywienia 2017. Na rynku możemy znaleźć także produkty, które są wzbogacane żelazem jak kaszki, kleiki i mleko np. modyfikowane, i mogą być wygodnym oraz alternatywnym rozwiązaniem dla tych, którzy szukają ułatwienia w zbilansowaniu diety malucha również po 1. roku życia.
| Źródła żelaza w produktach | |
| Odzwierzęcych | Roślinnych |
| Mięso tj wołowina, cielęcina, baranina, kaczka, królik; podroby mięsne Ryby jak łosoś, makrela atlantycka, sardele, dorsz Jaja | Produkty zbożowe jak chleb z pełnego przemiału, kasza jaglana, kasza pęczak, brązowy ryż, płatki owsiane, płatki jęczmienne, kaszki mleczne i bezmleczne, kaszki wielozbożowe, kleiki wzbogacane żelazem, makarony pełnoziarniste, pieczywo typu graham Nasiona i ziarna jak słonecznik, sezam, mak, dyniaOrzechy pistacjowe, laskowe, arachidowe, migdały, orzechy włoskie. Orzechy warto podawać w postaci zmielonej lub masła orzechowego, jeżeli jedzenie orzechów nadal dla dziecka jest problematyczne Nasiona roślin strączkowych jak fasola, soczewica, ciecierzyca, groch Warzywa jak bób, boćwina, brokuły, burak, fasolka szparagowa, groszek cukrowy, koper ogrodowy, pietruszka, szpinak, jarmuż. Pamiętaj, że ta grupa ma też witaminę C także warto je dodawać do każdego posiłku w celu lepszego przyswojenia żelaza Owoce jak porzeczki, maliny, morele, śliwki, daktyle. Pamiętaj, że ta grupa ma też witaminę C także warto je dodawać do każdego posiłku w celu lepszego przyswojenia żelaza |
Skutki niedoboru żelaza u dziecka
Podczas 1000 pierwszych dni życia dziecka, jego organizm intensywnie się rozwija i potrzebuje wartościowych posiłków. Po ukończeniu 6 miesiąca żelazo musi zostać dostarczone z pożywienia, ponieważ jego rezerwy w organizmie przestają być wystarczające do odpowiedniego rozwoju. Dzieci w okresie 1-3 lat powinny dziennie dostarczać około 7 mg żelaza 4Jarosz M., Normy Żywienia dla Populacji Polski, Instytut Żywności i Żywienia 2017. Niedobór tego pierwiastka jest jednym z najczęstszych występujących niedoborów na świecie, a dzieci z racji dynamicznego wzrostu są w szczególnej grupie ryzyka, zwłaszcza te o niskiej masie urodzeniowej 5Fewtrell M. et al. (2014), Iron Requirements of Infants and Toddlers, ESPGHAN Committee on Nutrition. J Pediatr Gastroenterol Nutr (58), P. 119- 129.. Niestety badania wykazują, że nie wszystkie Polskie dzieci są odpowiednio odżywione, bo co 4 dziecko ma niedobór żelaza 6Weker H., Socha P. i wsp., Raport: Kompleksowa ocena sposobu żywienia dzieci w wieku od 5. do 36. miesiąca życia, Instytut Matki i Dziecka, 2016!
Objawy anemii (niedokrwistości) u dzieci
Objawy niedoboru żelaza początkowo są nieme, bo organizm dziecka jeszcze jest w stanie korzystać z rezerw, które posiada. W przypadku dłuższego braku spożycia tego pierwiastka może rozwinąć się niedokrwistość u dziecka, czyli anemia, która będzie widoczna w badaniach krwi. Niedobór żelaza u dziecka może także dawać alarmujące objawy jak:
- bladość skóry,
- łamliwość paznokci i włosów
- objawy neurologiczne jak: osłabienie i brak energii, brak koncentracji
- bolesny i gładki język
- szybka męczliwość
- brak apetytu
- słaby przyrost na masie ciała
Nieleczona anemia może przyczynić się do znacznie groźniejszych konsekwencji dla zdrowia, dlatego jeżeli dziecko ma takie objawy, warto je skonsultować z lekarzem 7Pleskaczyńska A., Dobrzańska A, Profilaktyka niedoboru żelaza u dzieci – standard postępowania, Standardy medyczne/pediatria n 2011 n t. 8 n 100–106.
Niedobór żelaza również u niemowląt
Niemowlęta należą do grupy ryzyka, u których może wystąpić niedobór żelaza. Niedokrwistość z powodu żelaza najczęściej dotyka dzieci pomiędzy 6. miesiącem życia a 20. miesiącem życia. Dziecko będące w łonie matki otrzymuje żelazo od mamy przez łożysko, nawet wtedy kiedy mama wykazuje niedobory tego pierwiastka, dlatego tak ważne jest, żeby pamiętać o odpowiednim żywieniu mamy w trakcie trwania ciąży. Co ciekawe, badania pokazują, że aż 70% żelaza zawartego w hemoglobinie dziecka w jego pierwszym roku życia pochodzi właśnie z okresu prenatalnego. Stężenie żelaza trudno oszacować w pierwszym miesiącu życia dziecka z powodu wielu zmian w organizmie dziecka po urodzeniu. W czasie pierwszych 4-6 miesięcy życia, kiedy podstawą żywienia dziecka jest jedynie mleko, zużywane są zapasy żelaza, które zostały zgromadzone w łonie matki. U dzieci urodzonych przedwcześnie, szacuje się, że zapasy wystarczają na znacznie krótszy czas, bo tylko na 2-3 miesiące i należy się przy nich zawsze konsultować z lekarzem w celu zapotrzebowania na dany składnik. Podczas rozszerzania diety, począwszy od 6. m.ż., wszystkie niemowlęta powinny otrzymywać pokarmy zawierające żelazo takie jak: mięso, ryby i produkty zbożowe wzbogacane żelazem. Warto mieć na uwadze, że niemowlęta z grupy ryzyka niedoboru tego składnika mogą odnieść korzyść z wprowadzenia pokarmów uzupełniających zawierających żelazo poniżej szóstego miesiąca życia8Szajewska H, Socha P i wsp, Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci, STANDARDY MEDYCZNE /PEDIATRIA 2021..
Konsekwencje anemii (niedokrwistości)
Wykazano, że dzieci z niedoborem żelaza mogą charakteryzować się gorszymi funkcjami poznawczymi 9Pleskaczyńska A., Dobrzańska A, Profilaktyka niedoboru żelaza u dzieci – standard postępowania, Standardy medyczne/pediatria n 2011 n t. 8 n 100–106. Zbyt mała podaż tego pierwiastka może również przyczynić się do obniżenia sprawności fizycznej, zdolności koncentracji i zwiększa podatność na infekcje 10Jarosz M., Normy Żywienia dla Populacji Polski, Instytut Żywności i Żywienia 2017. W początkowym, krytycznym dla rozwoju mózgu okresie życia w odróżnieniu od niedoboru w późniejszym wieku – powoduje zmiany w ośrodkowym układzie nerwowym, które nie ustępują pomimo późniejszej suplementacji, dlatego tak istotne jest zadbanie o zbilansowane posiłki w pierwszych latach życia dzieci 11Pleskaczyńska A., Dobrzańska A, Profilaktyka niedoboru żelaza u dzieci – standard postępowania, Standardy medyczne/pediatria n 2011 n t. 8 n 100–10612Szajewska H., Żelazo w żywieniu niemowląt, Nowa Pediatria 2/2004, s. 61-65.
Suplementacja żelazem, czy produkty bogate w żelazo?
Dziecko podczas dynamicznego rozwoju potrzebuje wyjątkowych substancji w pożywieniu. U maluchów w okresie 1-3 r.ż, które nie mają niedoborów i nie mają niskiej masy urodzeniowej, nie ma takich zaleceń, które rekomendują podawanie suplementów żelaza w celu uniknięcia potencjalnych niedoborów. To właśnie odpowiednio zbilansowana dieta powinna dostarczyć wystarczającą ilość tego pierwiastka 13Chmielewska A., Suplementacja żelazem u dzieci – aktualny stan wiedzy, STANDARDY MEDYCZNE/PEDIATRIA: 2018:T.15 :285-292. Zaleca się by produkty w diecie dziecka były wzbogacane w żelazo tj kleiki, kaszki i produkty naturalnie zawierające żelazo jak mięso, ryby, produkty zbożowe 14Szajewska H, Socha P i wsp, Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci, STANDARDY MEDYCZNE /PEDIATRIA 2014 T. 11;321-338. Okazuje się, że istotne jest także z czym się podaje produkty będące źródłem żelaza 15Chmielewska A., Suplementacja żelazem u dzieci – aktualny stan wiedzy, STANDARDY MEDYCZNE/PEDIATRIA: 2018:T.15 :285-292.
Do potraw, które są na bazie produktów bogatych w żelazo warto dodać produkty zawierające witaminę C. Okazuje się, że dodatek tej witaminy zwiększa przyswajanie żelaza w organizmie dziecka 16Gertig H., Przysławski J. Bromatologia. Zarys nauki o żywności i żywieniu człowieka. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2007. Oto przykłady jak można połączyć je w jedno danie:
- Kaszka wzbogacana żelazem z owocami jagodowymi jak: truskawki, maliny, borówki
- Krupnik jęczmienny z gotowaną cielęciną i natką pietruszki
- Gulasz drobiowy z brokułami i papryką czerwoną
- Kaszka zbożowa mleczna z musem jabłkowym
- Kanapka z pieczywa graham z pastą z pieczonej ryby, marchewki i natki pietruszki
- Zupa buraczkowa z ziemniakami, jajkiem i koperkiem
Bilansowanie diety dzieci po 12 m.c nie zawsze musi być łatwe, zwłaszcza u niejadka. Posiłkowanie się produktami wzbogacanymi w żelazo jak i mlekiem modyfikowanym dopasowanym do wieku może ułatwić zbilansowanie diety malucha w tym ważnym okresie życia 17 Marjolijn D Akkermans et al., A micronutrient-fortified young-child formula improves the iron and vitamin D status of healthy young European children: a randomized, double-blind controlled trial, Am J Clin Nutr 2017;105:391–9.
