Jak niedobór żelaza wpływa na rozwój dziecka

Po ukończeniu 6 miesiąca życia, organizm malucha powinien czerpać składniki odżywcze nie tylko z mleka, ale również z produktów spożywczych. Do składników, które należy dostarczać z pożywieniem należy między innymi żelazo. Według najnowszych zaleceń ESPHGAN rekomenduje się wprowadzenie do diety dziecka produktów będących źródłem żelaza, lub produktów wzbogacanych w żelazo z powodu jego znaczących funkcji 1. Żelazo wpływa między innymi na rozwój funkcji poznawczych, bierze udział w tworzeniu krwinek czerwonych, wchodzi w skład wielu enzymów i uczestniczy w zwalczaniu wirusów i bakterii. Dziecko po ukończeniu 1 roku życia   potrzebuje aż 4x więcej żelaza niż dorosły w przeliczeniu na kilogram masy ciała 2. Pamiętaj, że brzuszek malucha jest jeszcze mały, dlatego tak ważne jest, żeby to co do niego trafiało miało wysoką wartość odżywczą.

Źródła żelaza hemowego i niehemowego

Występujące w naturze, produkty roślinne jak i produkty odzwierzęce mogą być źródłem żelaza w diecie, jednak mogą się różnić od siebie stopniem przyswajania tego składnika. Lepiej wchłaniane jest żelazo hemowe, znajdujące się głównie w:

• jajach
• mięsie (wołowina, cielęcina)
• rybach

Produkty roślinne zawierają żelazo niehemowe, które możemy znaleźć w nasionach roślin strączkowych, warzywach liściastych, pełnoziarnistych produktach zbożowych. Jednak produkty te odznaczają się słabszym wchłanianiem w organizmie 2. Na rynku możemy znaleźć także produkty, które są wzbogacane żelazem jak kaszki, kleiki i mleko np. modyfikowane, i mogą być wygodnym oraz alternatywnym rozwiązaniem dla tych, którzy szukają ułatwienia w zbilansowaniu diety malucha również po 1. roku życia.

Skutki niedoboru żelaza u dziecka

Podczas 1000 pierwszych dni życia dziecka, jego organizm intensywnie się rozwija i potrzebuje wartościowych posiłków. Po ukończeniu 6 miesiąca żelazo musi zostać dostarczone z pożywienia, ponieważ jego rezerwy w organizmie przestają być wystarczające do odpowiedniego rozwoju. Dzieci w okresie 1-3 lat powinny dziennie dostarczać około 7 mg żelaza 2. Niedobór tego pierwiastka jest jednym z najczęstszych występujących niedoborów na świecie, a dzieci z racji dynamicznego wzrostu są w szczególnej grupie ryzyka, zwłaszcza te o niskiej masie urodzeniowej 3. Niestety badania wykazują, że nie wszystkie Polskie dzieci są odpowiednio odżywione, bo co 4 dziecko ma niedobór żelaza 4!

Objawy anemii (niedokrwistości) u dzieci

Objawy niedoboru żelaza początkowo są nieme, bo organizm dziecka jeszcze jest w stanie korzystać z rezerw, które posiada. W przypadku dłuższego braku spożycia tego pierwiastka może rozwinąć się niedokrwistość u dziecka, czyli anemia, która będzie widoczna w badaniach krwi. Niedobór żelaza u dziecka może także dawać alarmujące objawy jak:

• bladość skóry,
• łamliwość paznokci i włosów
• objawy neurologiczne jak: osłabienie i brak energii, brak koncentracji
• bolesny i gładki język
• szybka męczliwość
• brak apetytu
• słaby przyrost na masie ciała

Nieleczona anemia może przyczynić się do znacznie groźniejszych konsekwencji dla zdrowia, dlatego jeżeli dziecko ma takie objawy, warto je skonsultować z lekarzem 5.

Niedobór żelaza również u niemowląt

Niemowlęta należą do grupy ryzyka, u których może wystąpić niedobór żelaza. Niedokrwistość z powodu żelaza najczęściej dotyka dzieci pomiędzy 6. miesiącem życia a 20. miesiącem życia. Dziecko będące w łonie matki otrzymuje żelazo od mamy przez łożysko, nawet wtedy kiedy mama wykazuje niedobory tego pierwiastka, dlatego tak ważne jest, żeby pamiętać o odpowiednim żywieniu mamy w trakcie trwania ciąży. Co ciekawe, badania pokazują, że aż 70% żelaza zawartego w hemoglobinie dziecka w jego pierwszym roku życia pochodzi właśnie z okresu prenatalnego. Stężenie żelaza trudno oszacować w pierwszym miesiącu życia dziecka z powodu wielu zmian w organizmie dziecka po urodzeniu. W czasie pierwszych  4-6 miesięcy życia, kiedy podstawą żywienia dziecka jest jedynie mleko, zużywane są zapasy żelaza, które zostały zgromadzone w łonie matki. U dzieci urodzonych przedwcześnie, szacuje się, że zapasy wystarczają na znacznie krótszy czas, bo tylko na 2-3 miesiące i należy się przy nich zawsze konsultować z lekarzem w celu zapotrzebowania na dany składnik. Podczas rozszerzania diety, począwszy od 6. m.ż., wszystkie niemowlęta powinny otrzymywać pokarmy zawierające żelazo takie jak: mięso, ryby i produkty zbożowe wzbogacane żelazem. Warto mieć na uwadze, że niemowlęta z grupy ryzyka niedoboru tego składnika mogą odnieść korzyść z wprowadzenia pokarmów uzupełniających zawierających żelazo poniżej szóstego miesiąca życia6.

Konsekwencje anemii (niedokrwistości)

Wykazano, że dzieci z niedoborem żelaza mogą charakteryzować się gorszymi funkcjami poznawczymi 5. Zbyt mała podaż tego pierwiastka może również przyczynić się do obniżenia sprawności fizycznej, zdolności koncentracji i zwiększa podatność na infekcje 2. W początkowym, krytycznym dla rozwoju mózgu okresie życia w odróżnieniu od niedoboru w późniejszym wieku - powoduje zmiany w ośrodkowym układzie nerwowym, które nie ustępują pomimo późniejszej suplementacji, dlatego tak istotne jest zadbanie o zbilansowane posiłki w pierwszych latach życia dzieci 57.

Suplementacja żelazem, czy produkty bogate w żelazo?

Dziecko podczas dynamicznego rozwoju potrzebuje wyjątkowych substancji w pożywieniu. U maluchów w okresie 1-3 r.ż, które nie mają niedoborów i nie mają niskiej masy urodzeniowej, nie ma takich zaleceń, które rekomendują podawanie suplementów żelaza w celu uniknięcia potencjalnych niedoborów. To właśnie odpowiednio zbilansowana dieta powinna dostarczyć wystarczającą ilość tego pierwiastka 8. Zaleca się by produkty w diecie dziecka były wzbogacane w żelazo tj kleiki, kaszki i produkty naturalnie zawierające żelazo jak mięso, ryby, produkty zbożowe 1. Okazuje się, że istotne jest także z czym się podaje produkty będące źródłem żelaza 8. Do potraw, które są na bazie produktów bogatych w żelazo warto dodać produkty zawierające witaminę C. Okazuje się, że dodatek tej witaminy zwiększa przyswajanie żelaza w organizmie dziecka 9. Oto przykłady jak można połączyć je w jedno danie:

• Kaszka wzbogacana żelazem z owocami jagodowymi jak: truskawki, maliny, borówki
• Krupnik jęczmienny z gotowaną cielęciną i natką pietruszki
• Gulasz drobiowy z brokułami i papryką czerwoną
• Kaszka zbożowa mleczna z musem jabłkowym
• Kanapka z pieczywa graham z pastą z pieczonej ryby, marchewki i natki pietruszki
• Zupa buraczkowa z ziemniakami, jajkiem i koperkiem

Bilansowanie diety dzieci po 12 m.c nie zawsze musi być łatwe, zwłaszcza u niejadka. Posiłkowanie się produktami wzbogacanymi w żelazo jak i mlekiem modyfikowanym dopasowanym do wieku  może ułatwić zbilansowanie diety malucha w tym ważnym okresie życia 10.