Toksoplazmoza, listerioza, salmonella – jak unikać zakażenia w ciąży?

Ciąża to szczególny czas, w którym przyszła mama dbając o swój organizm zapewnia bezpieczeństwo rozwijającemu się pod jej sercem maluszkowi. Dbanie o siebie to nie tylko zapewnienie sobie urozmaiconych, zdrowych posiłków, ale także dbałość o higienę ich przygotowania. Jest to szczególnie ważne w ciąży, kiedy istnieje ryzyko, że brudne ręce czy nieumyta żywność może spowodować zakażenie drobnoustrojami, które mogą przedostać się do płodu i spowodować komplikacje w rozwoju ciąży. Choroby przenoszone drogą pokarmową, na które szczególnie trzeba uważać w tym okresie to toksoplazmoza, listerioza i salmonelloza.

Toksoplazmoza w ciąży

Toksoplazmoza jest chorobą pasożytniczą wywołaną przez pierwotniaka Toxoplasma gondii. Jest bardzo powszechną chorobą, ale do zarażenia płodu dochodzi w sytuacji, kiedy ciężarna nie miała wcześniej styczności ze wspomnianym pierwotniakiem. Jeśli przed ciążą kobieta była zarażona T.gondii w jej organizmie wykształciły się przeciwciała i jest na nią odporna¹Jean T. Cox, MS, RD, LN, Sharon T. Phelan, MD Część 1. Bezpieczne odżywianie w czasie ciąży: obiektywna ocena ryzyka, Ginekologia po dyplomie 1/2010 (12-18). Dlatego Polskie Towarzystwo Ginekologiczne zaleca przeprowadzenie przed 10 tygodniem ciąży (a najlepiej między 7. a 8.) badania w kierunku toksoplazmozy (przeciwciała IgG i IgM)²Spaczyński M: Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego w zakresie opieki przedporodowej w ciąży o prawidłowym przebiegu. Ginekol Pol 2005; 76: 517-527.

Jak można się zarazić Toksoplazmą?

Zarażenie toksoplazmą może nastąpić w wyniku spożywania surowego lub niedogotowanego mięsa (tatar, krwisty befsztyk, surowe wędliny, jak szynka parmeńska³Poradnik żywienia dla kobiet w ciąży, Instytut Matki i Dziecka, Warszawa 2014)czy surowych ryb⁴Wendolowicz, A., Stefanska, E., Ostrowska, L., 2014. Żywienie kobiet w okresie ciąży. Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 20, 3, 341-345, do zarażenia może też dojść poprzez kontakt z glebą, skażoną wodą, spożycie brudnych warzyw i owoców w stanie surowym⁵Jean T. Cox, MS, RD, LN, Sharon T. Phelan, MD Część 1. Bezpieczne odżywianie w czasie ciąży: obiektywna ocena ryzyka, Ginekologia po dyplomie 1/2010 (12-18). Następstwem zarażenia mogą być poważne powikłania zdrowotne u dziecka⁶Paquet C., et al. Toxoplasmosis in pregnancy: prevention, screening, and treatment. Journal of Obstetrics and Gynaecology Canada, 2013, 35.1: 78-79., dlatego warto do niego nie dopuścić.

Jakie są objawy toksoplazmozy?

Zarażenie przebiega zazwyczaj bezobjawowo⁷Długońska H., Toksoplazmoza-parazytoza o wielu obliczach. Polski Merkuriusz Lekarski, 2008, 24: 275-277., u 10–15% pacjentów występują niespecyficzne objawy jak podczas grypy: niewysoka gorączka lub stany podgorączkowe, osłabienie, męczliwość, bóle głowy i mięśni, powiększenie węzłów chłonnych⁸Niezgoda A., Dobrzańska A., Toksoplazmoza wrodzona–rozpoznawanie i leczenie. Przew Lek, 2008, 2: 44-50.. Podstawą diagnostyki toksoplazmozy są badania serologiczne, wykrywające obecność specyficznych przeciwciał skierowanych przeciwko antygenom T. gondii, co jest dowodem wcześniejszego zarażenia⁹Włodarczyk A. i wsp., Toksoplazmoza—fakty i mity. In: Forum Medycyny Rodzinnej. 2013. p. 165-175..

Jak zapobiegać toksoplazmozie¹⁰Cook AJC, Gilbert RE, Buffolano W, et al. Sources of toxoplasma infection in pregnant women: European multicentre case – control study.BMJ 2000; 321: 142-7.

1. Nie jedz surowego mięsa, dokładnie je gotuj i smaż.
2. Dokładnie myj deskę, naczynia, garnki i ręce ciepłą wodą z detergentem po kontakcie z surowym mięsem, owocami morza, brudnymi warzywami i owocami.
3. Przed zjedzeniem obieraj albo dokładnie myj warzywa i owoce.
4. Używaj rękawic przy pracy w ogrodzie i każdym kontakcie z ziemią.
5. Unikaj czyszczenia kociej kuwety, jeśli już, wykonuj tę czynność w rękawicach.
6. Trzymaj kota w domu, nie karm surowym mięsem.
7. Chroń żywność przed owadami.

Listerioza w ciąży i jej objawy

Listerioza to choroba zakaźna wywołana spożyciem pokarmu zanieczyszczonego bakterią Listeria monocytogenes. Kobiety ciężarne znajdują się w grupie znacznie zwiększonego ryzyka zachorowania na listeriozę¹¹Magdalena Barlik, Agmieszka Seremak-Mrozikiewicz, Krzysztof Drews, Listerioza w ciąży – opis przypadku, Ginekologia Polska nr 4/2014. Jednak przestrzeganie odpowiednich zasad zmniejsza ryzyko zachorowania do minimum. Badanie w kierunku listeriozy można przeprowadzić w momencie podejrzenia wystąpienia objawów u ciężarnej: infekcji pokarmowej z ostrym przebiegiem lub uogólnionych infekcji grypowych¹²Poradnik żywienia dla kobiet w ciąży, Instytut Matki i Dziecka, Warszawa 2014. Choroba może być przeniesiona do płodu przez łożysko i nawet jeśli u matki nie ma żadnych objawów, może prowadzić do przedwczesnego porodu, poronienia bądź problemów zdrowotnych płodu¹³Poradnik żywienia dla kobiet w ciąży, Instytut Matki i Dziecka, Warszawa 2014.

Jak można się zarazić Listerią?

Choroba najczęściej rozwija się po spożyciu:

• produktów mlecznych niepoddanych pasteryzacji oraz miękkich serów (sery pleśniowe, ser feta)¹⁴Wendolowicz, A., Stefanska, E., Ostrowska, L., 2014. Żywienie kobiet w okresie ciąży. Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 20, 3, 341-345
• niedokładnie umytych warzyw i owoców¹⁵Zhu Q, Gooneratne R, Hussain MA. Listeria monocytogenes in Fresh Produce: Outbreaks, Prevalence and Contamination Levels. Smith CJ, ed. Foods.2017;6(3):21
• surowego mięsa, ryb, owoców morza¹⁶Wendolowicz, A., Stefanska, E., Ostrowska, L., 2014. Żywienie kobiet w okresie ciąży. Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 20, 3, 341-345
• dań gotowych, które przed podaniem nie były poddane obróbce cieplnej¹⁷Zhu Q, Gooneratne R, Hussain MA. Listeria monocytogenes in Fresh Produce: Outbreaks, Prevalence and Contamination Levels. Smith CJ, ed. Foods.2017;6(3):21

Należy także zwracać szczególną uwagę na mycie desek i sprzętów kuchennych oraz dokładne mycie rąk.

Kobiety ciężarne mają większą szansę zachorowania na listeriozę w porównaniu do ogólnej populacji, niestety diagnostyka jest trudna z uwagi na mało specyficzne objawy¹⁸Barlik M. i wsp., Listeriosis in pregnancy–case report. Ginekologia Polska, 2014, 85.4, 309-313. Najważniejsza jest zatem profilaktyka zachorowania czyli właściwa higiena oraz obróbka cieplna mięsa, ryb i mleka. W przypadku stwierdzonej listeriozy leczenie u ciężarnej opiera się na antybiotykoterapii, a czas leczenia wynosi co najmniej 14 dni¹⁹Barlik M. i wsp., Listeriosis in pregnancy–case report. Ginekologia Polska, 2014, 85.4, 309-313.

Salmonelloza w ciąży

Ciąża fizjologicznie wpływa osłabiająco na układ odpornościowy kobiety dlatego przyszłe mamy są w grupie większego ryzyka zakażenia salmonellą²⁰Pejcic-Karapetrovic B. i wsp., Pregnancy impairs the innate immune resistance to Salmonella typhimurium leading to rapid fatal infection. The Journal of Immunology, 2007, 179.9: 6088-6096.. Salmonelloza wywoływana jest przez bakterie z rodzaju Salmonella, są to bakterie, które kolonizują przewód pokarmowy ludzi i mogą wywołać zakażenie objawiające się gorączką oraz objawami ze strony przewodu pokarmowego. Objawy Salmonelli to często nudności, wymioty, skurcze żołądka czy biegunka, a ponadto zarażenie się może negatywnie wpłynąć na rozwój płodu²¹Tam C, Erebara A, Einarson A. Food-borne illnesses during pregnancy: Prevention and treatment. Canadian Family Physician. 2010;56(4):341-343., przedwczesny poród lub poronienie²²Coughlin L. i wsp., Salmonella sepsis and miscarriage. Clinical Microbiology and Infection, 2003, 9.8: 866-868.. Dlatego bardzo ważne jest wczesne rozpoznanie, ponieważ szybka reakcja i leczenie zakażenia salmonellą podczas ciąży wiąże się z dobrym wynikiem ciąży. Zaleca się nawet, by kobiety ciężarne z dłużej trwającą lub ostrą biegunką przebadać pod kątem zakażenia salmonellą²³Scialli A., Rarick T., Salmonella sepsis and second-trimester pregnancy loss. Obstetrics and gynecology, 1992, 79.5 (Pt 2): 820-821..

Jak można się zarazić Salmonellą?

Zakażenie najczęściej jest spowodowane spożyciem produktów skażonych Salmonellą:

• jaj²⁴Jean T. Cox, MS, RD, LN, Sharon T. Phelan, MD Część 1. Bezpieczne odżywianie w czasie ciąży: obiektywna ocena ryzyka, Ginekologia po dyplomie 1/2010 (12-18)
• surowego mięsa i ryb²⁵Wendolowicz, A., Stefanska, E., Ostrowska, L., 2014. Żywienie kobiet w okresie ciąży. Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 20, 3, 341-345
• kiełków²⁶Jean T. Cox, MS, RD, LN, Sharon T. Phelan, MD Część 1. Bezpieczne odżywianie w czasie ciąży: obiektywna ocena ryzyka, Ginekologia po dyplomie 1/2010 (12-18)
• niepasteryzowanego mleka²⁷Maldonado Y., et al. Consumption of raw or unpasteurized milk and milk products by pregnant women and children. Pediatrics, 2014, 133.1: 175-179.

Profilaktyką zakażeń Salmonellą podobnie jak w poprzednich przypadkach jest przestrzeganie higieny przygotowania posiłków oraz unikanie spożywania wspomnianych wyżej produktów w postaci surowej. Jaja należy gotować na twardo, do chwili pełnego ścięcia zarówno białka, jak i żółtka²⁸Jean T. Cox, MS, RD, LN, Sharon T. Phelan, MD Część 1. Bezpieczne odżywianie w czasie ciąży: obiektywna ocena ryzyka, Ginekologia po dyplomie 1/2010 (12-18).

Zatrucie pokarmowe: przyczyny i objaw

Zatrucie pokarmowe to występowanie ostrych objawów po spożyciu pokarmów skażonych pewnymi bakteriami lub toksynami bakteryjnymi, pasożytami albo substancjami chemicznymi²⁹Gupta R., Chapter 2 – Foodborne infectious diseases, Food Safety in the 21st Century, Public Health Perspective 2017, Pages 13-28. Objawy zatrucia są nagłe i obejmują nudności, wymioty, bóle brzucha i biegunkę. Dodatkowo mogą im towarzyszyć: osłabienie, stan podgorączkowy lub gorączka i uczucie rozbicia.
Zakażenia bakteriami i wirusowe są istotnym zagadnieniem, gdyż choroby przez nie wywoływane mogą w znaczący sposób wpływać na zdrowie kobiet ciężarnych³⁰Sieroszewski P. i wsp., Zakażenia podczas ciąży. Perinatologia, Neonatologia i Ginekologia, 2012, 5.2: 65-84.. Dlatego przede wszystkim należy łagodzić objawy i nie dopuścić do odwodnienia czy niedożywienia. Przy lekkich objawach nie ma konieczności konsultacji z lekarzem, ale przy przedłużającej się biegunce konieczne jest badanie mikrobiologiczne niezbędne do wdrożenia leczenia celowanego³¹Waluga M., Hartleb M.: Rozpoznawanie i leczenie chorób gastroenterologicznych w ciąży. Prz. Gastroenterol. 2009; 4:61

Zatrucie pokarmowe: co robić?

W przypadku biegunki przede wszystkim uzupełnia się płyny i elektrolity³²Tylec-Osóbka E. i wsp., Podstawowe zasady postępowania w przebiegu chorób układu pokarmowego u kobiet w ciąży. Pediatria i Medycyna Rodzinna, 2012, 8.4: 315-323., by zapobiec groźnemu odwodnieniu. Podobnie dieta przy wymiotach, również należy przede wszystkim dużo pić. Nie wolno jednak zapominać o jedzeniu. Dieta przy zatruciu nie oznacza głodówki, wręcz przeciwnie: pełnowartościowe, lekkie posiłki są bardzo wskazane. Każdy organizm by prawidłowo funkcjonować potrzebuje różnorodnego i prawidłowo zbilansowanego pożywienia, a zwłaszcza przyszła mama, która je dla dwojga! W przypadku osłabienia właściwe żywienie jest kluczowe dla powrotu do zdrowia i pełni sił.

Bezpieczne żywienie w ciąży

Bezpieczeństwo żywności jest bardzo istotną kwestią dla każdego, ale nabiera szczególnego znaczenia dla kobiety w ciąży oraz jej dziecka, z tytułu większej podatności na niektóre choroby przenoszone przez żywność oraz ich poważne następstwa. Kobiety w ciąży powinny zatem pilnować by ich żywność pochodziła z pewnego źródła, była właściwie przechowywana, przetwarzana i poddana odpowiedniej obróbce cieplnej oraz świeża czyli spożywana w odpowiednim czasie³³Tam C, Erebara A, Einarson A. Food-borne illnesses during pregnancy: Prevention and treatment.Canadian Family Physician. 2010;56(4):341-343..

Przypisy Rozwiń

• 1
  Jean T. Cox, MS, RD, LN, Sharon T. Phelan, MD Część 1. Bezpieczne odżywianie w czasie ciąży: obiektywna ocena ryzyka, Ginekologia po dyplomie 1/2010 (12-18)
• 2
  Spaczyński M: Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego w zakresie opieki przedporodowej w ciąży o prawidłowym przebiegu. Ginekol Pol 2005; 76: 517-527
• 3
  Poradnik żywienia dla kobiet w ciąży, Instytut Matki i Dziecka, Warszawa 2014
• 4
  Wendolowicz, A., Stefanska, E., Ostrowska, L., 2014. Żywienie kobiet w okresie ciąży. Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 20, 3, 341-345
• 5
  Jean T. Cox, MS, RD, LN, Sharon T. Phelan, MD Część 1. Bezpieczne odżywianie w czasie ciąży: obiektywna ocena ryzyka, Ginekologia po dyplomie 1/2010 (12-18)
• 6
  Paquet C., et al. Toxoplasmosis in pregnancy: prevention, screening, and treatment. Journal of Obstetrics and Gynaecology Canada, 2013, 35.1: 78-79.
• 7
  Długońska H., Toksoplazmoza-parazytoza o wielu obliczach. Polski Merkuriusz Lekarski, 2008, 24: 275-277.
• 8
  Niezgoda A., Dobrzańska A., Toksoplazmoza wrodzona–rozpoznawanie i leczenie. Przew Lek, 2008, 2: 44-50.
• 9
  Włodarczyk A. i wsp., Toksoplazmoza—fakty i mity. In: Forum Medycyny Rodzinnej. 2013. p. 165-175.
• 10
  Cook AJC, Gilbert RE, Buffolano W, et al. Sources of toxoplasma infection in pregnant women: European multicentre case – control study.BMJ 2000; 321: 142-7.
• 11
  Magdalena Barlik, Agmieszka Seremak-Mrozikiewicz, Krzysztof Drews, Listerioza w ciąży – opis przypadku, Ginekologia Polska nr 4/2014
• 12
  Poradnik żywienia dla kobiet w ciąży, Instytut Matki i Dziecka, Warszawa 2014
• 13
  Poradnik żywienia dla kobiet w ciąży, Instytut Matki i Dziecka, Warszawa 2014
• 14
  Wendolowicz, A., Stefanska, E., Ostrowska, L., 2014. Żywienie kobiet w okresie ciąży. Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 20, 3, 341-345
• 15
  Zhu Q, Gooneratne R, Hussain MA. Listeria monocytogenes in Fresh Produce: Outbreaks, Prevalence and Contamination Levels. Smith CJ, ed. Foods.2017;6(3):21
• 16
  Wendolowicz, A., Stefanska, E., Ostrowska, L., 2014. Żywienie kobiet w okresie ciąży. Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 20, 3, 341-345
• 17
  Zhu Q, Gooneratne R, Hussain MA. Listeria monocytogenes in Fresh Produce: Outbreaks, Prevalence and Contamination Levels. Smith CJ, ed. Foods.2017;6(3):21
• 18
  Barlik M. i wsp., Listeriosis in pregnancy–case report. Ginekologia Polska, 2014, 85.4, 309-313
• 19
  Barlik M. i wsp., Listeriosis in pregnancy–case report. Ginekologia Polska, 2014, 85.4, 309-313
• 20
  Pejcic-Karapetrovic B. i wsp., Pregnancy impairs the innate immune resistance to Salmonella typhimurium leading to rapid fatal infection. The Journal of Immunology, 2007, 179.9: 6088-6096.
• 21
  Tam C, Erebara A, Einarson A. Food-borne illnesses during pregnancy: Prevention and treatment. Canadian Family Physician. 2010;56(4):341-343.
• 22
  Coughlin L. i wsp., Salmonella sepsis and miscarriage. Clinical Microbiology and Infection, 2003, 9.8: 866-868.
• 23
  Scialli A., Rarick T., Salmonella sepsis and second-trimester pregnancy loss. Obstetrics and gynecology, 1992, 79.5 (Pt 2): 820-821.
• 24
  Jean T. Cox, MS, RD, LN, Sharon T. Phelan, MD Część 1. Bezpieczne odżywianie w czasie ciąży: obiektywna ocena ryzyka, Ginekologia po dyplomie 1/2010 (12-18)
• 25
  Wendolowicz, A., Stefanska, E., Ostrowska, L., 2014. Żywienie kobiet w okresie ciąży. Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 20, 3, 341-345
• 26
  Jean T. Cox, MS, RD, LN, Sharon T. Phelan, MD Część 1. Bezpieczne odżywianie w czasie ciąży: obiektywna ocena ryzyka, Ginekologia po dyplomie 1/2010 (12-18)
• 27
  Maldonado Y., et al. Consumption of raw or unpasteurized milk and milk products by pregnant women and children. Pediatrics, 2014, 133.1: 175-179.
• 28
  Jean T. Cox, MS, RD, LN, Sharon T. Phelan, MD Część 1. Bezpieczne odżywianie w czasie ciąży: obiektywna ocena ryzyka, Ginekologia po dyplomie 1/2010 (12-18)
• 29
  Gupta R., Chapter 2 – Foodborne infectious diseases, Food Safety in the 21st Century, Public Health Perspective 2017, Pages 13-28
• 30
  Sieroszewski P. i wsp., Zakażenia podczas ciąży. Perinatologia, Neonatologia i Ginekologia, 2012, 5.2: 65-84.
• 31
  Waluga M., Hartleb M.: Rozpoznawanie i leczenie chorób gastroenterologicznych w ciąży. Prz. Gastroenterol. 2009; 4:61
• 32
  Tylec-Osóbka E. i wsp., Podstawowe zasady postępowania w przebiegu chorób układu pokarmowego u kobiet w ciąży. Pediatria i Medycyna Rodzinna, 2012, 8.4: 315-323.
• 33
  Tam C, Erebara A, Einarson A. Food-borne illnesses during pregnancy: Prevention and treatment.Canadian Family Physician. 2010;56(4):341-343.