Spis treści
Aby poradzić sobie z zaparciami u niemowląt najpierw musisz przyjrzeć się ich diecie, zwłaszcza na etapie wprowadzania produktów uzupełniających.
Z poniższego artykułu dowiesz się:
- jakie są najczęstsze przyczyny
- jak zapobiegać zatwardzeniom u niemowląt
Jeżeli dziecko spożywa mleko modyfikowane, dowiesz się także jakie składniki mogą być pomocne w uregulowaniu rytmu wypróżnień.
Czym są zaparcia?
Zaparcia u niemowlaka, potocznie zwane zatwardzeniem to jedno z częstszych zaburzeń przewodu pokarmowego u dzieci. Obserwujemy wówczas oddawanie stolca z wysiłkiem, zbitego, obfitego lub w długich odstępach czasu (rzadziej niż 2 razy w tygodniu) 1Benninga MA, Faure C, Hyman PE et al.: Childhood functional gastrointestinal disorders: neonate/toddler. Gastroenterology 2016; 150(6): 1443-1455.e2.. O kryteriach rozpoznania możesz też przeczytać w artykule https://1000dni.pl/0-6-miesiecy/kolka-ulewanie-zaparcia-najczestsze-problemy-z.
Najczęstsze przyczyny zaparć u niemowląt
Zaparcie u dzieci w 95% ma podłoże czynnościowe, czyli niezwiązane z żadną organiczną chorobą 2Horvath A, Dziechciarz P, Szajewska H i in.: Gastroenterologia dziecięca w codziennej praktyce 2019. PZWL. Najczęściej w mechanizmie jego powstawania dochodzi do wstrzymywania wypróżnienia, co prowadzi do zalegania mas kałowych w odbytnicy, z których wchłania się woda i zaczynają twardnieć. Wydalenie takiej twardej, zbitej kupki jest bolesne i powoduje dalsze wstrzymywanie wypróżnienia 3Plunkett A., Phillips C.P., Beattie R.M. Management of chronic functional constipa- tion in childhood. Paediatr Drugs. 2007;9 (1): 33–46. . Tak dochodzi do mechanizmu błędnego koła.
U najmłodszych dzieci na jego występowanie może mieć wpływ sposób żywienia: rodzaj wypijanego mleka przez niemowlę, rozszerzanie diety, ale także stany sprzyjające odwodnieniu np. gorączka czy upały przy jednocześnie niedostatecznym uzupełnianiu płynów. Dużo rzadziej zdarza się, że zaparcie jest objawem alergii na białka mleka krowiego, ale trzeba mieć to na uwadze 4Miceli Sopo S, Arena R., Greco M, Bergamini M, Monaco S. Constipation and cow’s milk allergy: A review of the literature. Int. Arch. Allergy Immunol. 2014;164:40–45. .
Ponadto u nieco większych dzieci zaparcie może wystąpić, kiedy w nieodpowiednim momencie zaczniemy trening czystości.
Zaparcia u niemowląt a dychezja
Warto w tym momencie t wspomnieć także o tzw. dyschezji niemowlęcej, która jest często mylona z zaparciem 5Benninga MA, Faure C, Hyman PE et al.: Childhood functional gastrointestinal disorders: neonate/toddler. Gastroenterology 2016; 150(6): 1443-1455.e2.. To rodzaj niedojrzałości przewodu pokarmowego, dość częsty u najmłodszych, objawiający się krzykiem i płaczem bezpośrednio przed wypróżnieniem. Sprawia to wrażenie, że noworodek nie może zrobić kupki. Dyschezja jest skutkiem zaburzonej regulacji napięcia mięśni brzucha i dna miednicy. Mechanizm ten dojrzewa w pierwszym półroczu życia.
Jak wcześnie mogą pojawić się zaparcia u niemowlaka?
Ważne jest, aby pierwszą kupkę, tzw. smółkę, dziecko zrobiło w pierwszych 24 godzinach życia. Zdecydowana większość tak robi, są jednak maluszki, u których obserwujemy opóźnione oddanie smółki i one wymagają szerszej diagnostyki, na przykład oceny napięcia mięśni w odbytnicy. Pomijając niezmiernie rzadkie choroby w 1 m.ż. noworodki najczęściej wypróżniają się regularnie, nawet do kilku razy dziennie. U dzieci żywionych mlekiem modyfikowanym możemy jednak mieć do czynienia z zatwardzeniem już na tym etapie.
Sposób żywienia noworodka a zaparcia. Czy są różnice?
U noworodków karmionych wyłącznie piersią z zaparciem mamy do czynienia relatywnie rzadko 6Dziekiewicz M: Interwencja żywieniowa jako postępowanie pierwszego wyboru w najczęstszych dolegliwościach ze strony przewodu pokarmowego u niemowląt. Położna. Nauka i praktyka. 2021 3(55): 3-9. Maluszki te zwykle wypróżniają się do kilku razy dziennie, nawet po każdym karmieniu. Mogą jednak nie oddawać stolca przez kilka dni ze względu na doskonałe przyswajanie pokarmu kobiecego. Należy wówczas ocenić laktację, czy maluszek spożywa odpowiednią ilość pokarmu. Natomiast jeżeli niemowlę skończy już 1 m.ż. i wówczas zaczyna wypróżniać się raz na kilka dni, nie ma przy tym bólu brzucha, wzdęć czy innych niepokojących objawów, konsystencja kupki jest miękka, a przyrosty masy ciała pozostają prawidłowe nie ma powodów do niepokoju. Taki maluszek zwykle nie wymaga żadnej interwencji. Dzieci żywione wyłącznie mlekiem modyfikowanym mają większą predyspozycję do wystąpienia zaparcia, chociaż pewne jej modyfikacje mogą ułatwić wypróżnienia jak beta-palmitynian czy dodatek błonnika w postaci np. oligosacharydów.
Zdecydowanie najczęstszym momentem, kiedy pojawiają się zaparcia u dzieci to okres rozszerzania diety. Wprowadzanie produktów stałych zmienia konsystencję stolca, a także może mieć wpływ na częstotliwość wypróżnień.
Czy zaparciom u niemowląt można zapobiegać?
Ponieważ większość zaparć u dzieci nie jest związana z żadną chorobą, a ma podłoże czynnościowe, możemy próbować im zapobiegać. Najbardziej sprawdzonym i skutecznym sposobem jest zapewnienie odpowiedniej ilości błonnika w diecie na etapie rozszerzania diety. Zatem warto niemowlakom podawać warzywa, owoce, kasze pełnoziarniste, rośliny strączkowe a także orzechy tylko w odpowiedniej formie np. zmielone. Bardzo ważne jest też dbanie o prawidłowe nawodnienie dziecka. Jak już wiesz przy niedostatecznej podaży płynów z mas kałowych w jelicie jest wchłaniana woda i kupki stają się twarde.
Zaparcia u niemowlaka a błonnik – czy o tym wiedziałaś?
Błonnik pokarmowy jest niezmiernie ważnym składnikiem diety zarówno dziecka jak i osoby dorosłej 7Ryżko J, Ryżko J: Standardy Medyczne Pediatria Znaczenie błonnika w profilaktyce i leczeniu zaparć stolca u dzieci. 2012; 9: 79-85+. Ułatwia tzw. pasaż jelitowy i jest podstawą dla budowania odpowiedniego mikrobiomu przewodu pokarmowego. Ma to decydujące znaczenie dla zdrowia jelit i całego organizmu. Czy wiesz, że w pokarmie kobiecym jest również pewien rodzaj błonnika? Są to tzw. oligosacharydy pokarmu kobiecego. Stanowią one znaczną część mleka mamy i nie są trawione przez maluszka tylko właśnie przez bakterie bytujące w przewodzie pokarmowym.
W mieszankach mlecznych próbuje się odwzorować ten rodzaj błonnika stosując odpowiednią mieszaninę galakto- fruktooligosacharydów w stosunku 9:1. Wykazano, że noworodki i niemowlęta, które otrzymywały takie mieszanki rzadziej miały problemy z zaparciem8Bongers MEJ, de Lorijn F, Reitsma JB et al.: The clinical effect of a new infant formula in term infants with constipation: a double-blind, randomized cross-over trial. Nutr J 2007; 6: 8..
Jak radzić sobie z zaparciami – kiedy udać się do lekarza?
Jak już wyżej wspomniano u niemowląt karmionych wyłącznie piersią niezmiernie rzadko mamy do czynienia z zatwardzeniem, jeżeli ten problem wystąpi warto od razu skonsultować się z lekarzem. U dzieci żywionych mlekiem modyfikowanym pomocna może być konsultacja z lekarzem w celu dobrania właściwego mleka modyfikowanego, które skierowane jest dla maluchów z zaburzeniami czynnościowymi przewodu pokarmowego. Mleka te mogą np. zawierać kompozycję oligosacharydów tzw. GOS/FOS w stosunku 9:1 a także częściowo zhydrolizowane białko9Vandenplas Y, Latiff AHA, Fleischer DM et al: Partially hydrolized formula in non-exclusively breastfed infants: A systematic review and expert consensus. Nutrition 2019; 57: 268-274.
Warto podkreślić, że omówione interwencje dietetyczne są polecane w przypadku profilaktyki zaparcia, jeżeli już ono wystąpi lepiej zacząć od oczyszczenia jelita odpowiednim preparatem, który pomoże dobrać lekarz. Dobrze jest zatem od razu skonsultować się z pediatrą bądź gastrologiem dziecięcym i nie czekać, aż problem będzie się nasilał. Należy też zaznaczyć, że stosowanie czopków glicerynowych bądź prowokowanie wypróżnienia końcówką termometru włożoną do odbytnicy w dłuższej perspektywie może okazać się szkodliwe, bowiem przyzwyczaja maluszka do wypróżnienia po prowokacji. Z domowych sposobów zdecydowanie bardziej polecane są masaże brzuszka, czy tzw. rowerki – przyciąganie zgiętych nóżek do brzuszka. Ułatwia to przesuwanie treści pokarmowej w jelitach i wypróżnienie maluszka w pozycji leżącej.
Zaparcie to dość częsty problem, często też bagatelizowany, ale w dzięki odpowiedniej diecie, bogatej w różne źródła błonnika możemy go zminimalizować albo wręcz mu zapobiec.
*Według IV Kryteriów Rzymskich o zaparciu u najmłodszych dzieci mówimy, gdy co najmniej 2 z poniższych objawów występują przynajmniej przez miesiąc:
- Oddawanie stolca rzadziej niż 2 razy w tygodniu
- Ból przy wypróżnianiu lub oddawanie nadmiernie twardych stolców
- Oddawanie stolców o dużej średnicy
- Objawy nasilonej retencji stolca
- Obecność obfitych mas kałowych w odbytnicy.