Spis treści
Wielu rodziców staje przed istotnym życiowym wyborem, który jeszcze kilkanaście lat temu byłby nie do pomyślenia – kiedy sprawić dziecku prezent w postaci smartfonu bądź tabletu? Czy bycie cyfrowym tubylcem dobrze wpłynie na rozwój dziecka?
Wiele firm zachęca nas do zakupu sprzętu naszym pociechom już od najmłodszych lat. Argumentują to m.in. szybszym rozwojem, mającym na celu usprawnienie funkcji poznawczych poprzez szeroką gamę aplikacji edukacyjnych. Według producentów umożliwiają one usprawnienie i przyspieszenie nauki wielu umiejętności. Obserwując jak szybko najmłodsi uczą się radzenia sobie z Ipadem lub Iphonem czujemy się zadowoleni. W końcu postęp jest widoczny gołym okiem. Nietrudno wtedy dojść do wniosku, że korzystanie ze sprzętu faktycznie czegoś je uczy, z czym generalnie ciężko się kłócić. Faktem również jest, że aplikacje te projektowane są pod konkretną grupę wiekową tak, aby nie miała ona większych trudności z ich opanowaniem. W obecnych czasach często jesteśmy nastawieni na szybkie życie, dużą ilość porównań społecznych i ideologię zwycięzców, co jest mocno podsycane wszechobecnym internetem i płynącymi z niego poradami. Ciężko jest je filtrować pod kątem realnej przydatności. Zapominamy przez to często o tym, co tak naprawdę jest istotne w zrównoważonym i prawidłowym rozwoju młodego człowieka. Czy zatem smartfon dla dziecka to dobry pomysł?
Korzystanie z telefonów komórkowych przez dzieci a zdrowie fizyczne
Wśród zagrożeń rozwojowych związanych z korzystaniem przez dzieci ze smartfonów czy tabletów wymienia się szereg problemów. Podstawowym narzędziem nauki o świecie jest korzystanie ze zmysłów, które dała nam natura. Jednym z nich jest dotyk, który pozwala nam na bezpośrednią interakcję z otoczeniem, rozpoznawanie przedmiotów i ich faktury. Wiąże się to również z uważnością dotyczącą własnego ciała, objawianą np. poprzez ból związany z upadkiem. Kwestią w tym wypadku bardzo istotną jest umiejętność chwytania i manipulacji przedmiotami, czyli tzw. motoryka mała, która w przypadku smartfonów rozwija się w bardzo ograniczonym zakresie1Spitzer M, Cyberchoroby 229-233 – mamy do czynienia cały czas z tą samą, gładką powierzchnią, pozbawioną charakterystycznych cech, a jedyne co się zmienia, to obraz na ekranie. W taki sposób odzwyczajamy dzieci od wchodzenia w interakcję z nieznanymi bodźcami dotykowymi i de facto ograniczamy zakres rozwoju. Motoryka duża przy nadużywaniu technologii cyfrowej również jest narażona na ograniczenie – badacze2Streb J, Kammer T, Spitzer M, Hille K (2015) Extremely Reduced Motion in Front if Screens: Investigating Real-World Physical Activity of Adolescents by Accelerometry and Electronic Diary. Plos one 10: e0126722, doi:10.1371/journal.pone.0126722 zauważyli, że podczas korzystania z mediów ruch jest ledwie zauważalny w porównaniu do innych czynności. Nawet odrabianie lekcji czy „nicnierobienie” wymagały większej aktywności fizycznej, niż bierne wpatrywanie się w ekran. W tym miejscu warto też zauważyć, ze narząd wzroku również podlega bardzo ubogiemu treningowi. Poprzez długotrwałe skupienie oczu na przedmiocie będącym tuż przed twarzą, dziecko jedynie w ograniczonym zakresie trenuje akomodację oczu w stosunku do odległości przedmiotu obserwacji. A przecież uczenie się widzenia kończy się ok. 5 roku życia3Spitzer M, Cyberchoroby, 243-246. Nietrudno o wniosek: nie od dziś wiadomo, że niewystarczająca doza codziennej aktywności fizycznej prowadzi do otyłości i chorób układu ruchu.
Smartfonowy kark – choroba XXI wieku
Wśród dość jeszcze świeżych, przez co niekoniecznie znanych całemu społeczeństwu zwyrodnień postawy ciała wymienia się tzw. smartfonowy kark czy skrzywienia kręgosłupa4https://www.telegraph.co.uk/news/health/news/11935291/Children-becoming-hunchbacks-due-to-addiction-to-smart-phones.html. Wynikają one w dużej mierze z braku ruchu i wielogodzinnego, codziennego przebywania w jednej, prawie nieruchomej pozycji. Z autopsji zapewne wiemy, że wyuczone nawyki, szczególnie od dzieciństwa, ciężko zmienić. W najnowszych badaniach przeprowadzonych na grupie 779 studentów5Namwongsa S, Puntumetakul R, Neubert MS, Boucaut R. Factors associated with neck disorders among university student smartphone users. Work (Reading, Mass). October 2018. doi:10.3233/WOR-182819 sprawdzono, które partie ciała są najbardziej narażone na ból przy chronicznym użytkowaniu smartfonów. U 32,5% była to okolica karku. Z kolei inni badacze6przypis za realspinesurgery.com zauważyli, że w zależności od stopnia nachylenia szyi jej obciążenie może zwiększyć się nawet 6-krotnie, co może doprowadzić do różnorakich deformacji wymagających specjalistycznej rehabilitacji w latach późniejszych. Jest to szczególnie ważne w fazie wzrostu dziecka, kiedy jego ciało rozwija się najbardziej dynamicznie. Długotrwałe przebywanie w napiętej, stałej pozycji ciała nie doprowadzi do niczego dobrego. Dla porównania możemy sobie wyobrazić wzrost młodej rośliny – odpowiednio przez nas prowadzona uzyska kształt odmienny od naturalnego, ale niekoniecznie sprzyjający jej rozwojowi.
Selekcja treści w internecie
Specjaliści z zakresu wychowania i profilaktyki od dawna alarmują, że internet pełen jest treści nieodpowiednich dla najmłodszych. Z jednej strony świadomość społeczna w tym zakresie wydaje się rosnąć, obserwując zainteresowanie rodziców tematem, z drugiej natomiast niepokoi ilość przypadków, w których dzieci stają się odbiorcami takich treści – ta również rośnie. Wg danych Fundacji Dbam o mój zasięg7https://dbamomojzasieg.pl/materialy-pomocnicze/ ok. 60% uczniów twierdzi, że w ich domach nie ma żadnych zasad związanych z korzystaniem z telefonu czy internetu.
Co z kontrolą rodzicielską w sieci?
Zastanawiający jest fakt, że w celu ochrony swojej pociechy rodzice często mają opory przed udostępnieniem im np. noża do pokrojenia jabłka, a nie ingerują w świat wirtualny, w którym spędza ono coraz więcej czasu. Czy widząc, że dziecku nie dzieje się fizyczna krzywda zakładamy, że nic złego się nie może zdarzyć? Badania niestety wskazują8Byrne S, Katz SJ, Lee T, Linz D, McIlrath M. Peers, predators, and porn: Predicting parental underestimation of children’s risky online experiences. Journal of Computer-Mediated Communication. 2014;19(2):215-231. doi:10.1111/jcc4.12040, że rodzice nie biorą wystarczająco poważnie zagrożeń w cyberprzestrzeni. Rzadko przecież mają prawdziwą świadomość dotyczącą wirtualnych wojaży swoich podopiecznych. A te, jak wiemy, pełne są nieselekcjonowanych treści przeznaczonych dla widzów dorosłych. Te, które nasuwają się jako pierwsze, bywają tematem rozmów u szkolnego psychologa nawet u dzieci w wieku wczesnoszkolnym. Nie lada wyzwaniem jest umiejętne wytłumaczenie kilkuletniemu dziecku, czemu ci państwo tak się zachowywali na tym filmie. Zdarza się, że trauma po obejrzeniu treści wyłącznie dla widzów dorosłych pozostaje z dzieckiem jeszcze przez jakiś czas w postaci np. snów.
Przemoc w mediach nie dla dzieci
Nie należy pomijać różnego rodzaju treści przemocowych mogących potencjalnie prowadzić do niebezpiecznych zachowań. YouTube i inne aplikacje internetowe są ich pełne, od rosyjskich „jackassów”, przez niebezpieczne eksperymenty przy zerowym zachowaniu BHP, po patostreamerów, którzy niestety wciąż są dość popularni. Dziecko poprzez swoją naturalną chłonność i chęć do nauki najzwyczajniej w świecie samo znajdzie sobie nauczyciela, jeśli nie zostanie mu to zapewnione przez rodzica. Zauważmy przy okazji, że zapisywanie dziecka na liczne zajęcia dodatkowe wciąż nie daje nam jako opiekunom bezpośredniego wpływu na jego rozwój i budowanie autorytetu rodzica. W e wczesnym dzieciństwie czynniki te są kluczowe i pozbywanie się tej roli z jakichkolwiek przyczyn może mieć poważne konsekwencje w przyszłości np. w postaci słabej jakości więzi na linii rodzic-dziecko.
Współczynnik SAR a zagrożenie dla zdrowia dziecka
Coraz więcej osób interesuje się polem elektromagnetycznym wytwarzanym przez urządzenia posługujące się technologią GSM i ich wpływem na rozwój człowieka. Oznacza się je za pomocą SAR, czyli9MARTINEZ-BURDALO, M., et al. Comparison of FDTD-calculated specific absorption rate in adults and children when using a mobile phone at 900 and 1800 MHz. Physics in Medicine & Biology, 2004, 49.2: 345.: „miarą szybkości, z jaką energia jest pochłaniana przez ciało człowieka, gdy jest ono narażone na działanie fal radiowych. Jest to moc absorbowana przez określoną masę tkanek ciała ludzkiego”. Badania w tym zakresie nie są w 100% jednoznaczne. Niektóre mówią o możliwości wystąpienia nowotworów mózgu, zaburzenia spermatogenezy, czy też o negatywnym wpływie na niemowlęta i matki w ciąży. Jak zauważa prof. Andrzej Jeleński z Instytutu Technologii Materiałów Elektronicznych10https://www.sprawynauki.edu.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=3415%3Aniewidzialne-zagroenie&catid=307&Itemid=27 już w roku 2008 organ Parlamentu Europejskiego Scientific Technology Options Assessment zawnioskował do Komisarza EU o zaostrzenie dopuszczalnych limitów promieniowania, wskazując, że „Szczególnie zaostrzone kryteria powinny być zastosowane w odniesieniu do: miejsc spania, miejsc długotrwałego przebywania dzieci, noworodków i matek ciężarnych i miejsc długotrwałego przebywania osób starszych, osób z ciężkimi schorzeniami i przewlekle chorych”. Najrozsądniejszym obecnie wydaje się ograniczenie przebywania w bezpośredniej interakcji z telefonem w ciągu dnia. Nie pomagają w tym z pewnością różnego rodzaju aplikacje analizujące np. rytm snu czy dnia dziecka. Biorąc pod uwagę przesłanki naukowe możemy założyć, że naturalne realizowanie codziennie wykonywanych czynności i samokontrola związana z użytkowaniem elektroniki lepiej wpłynie na funkcjonowanie organizmu, niż próba dokonywania analizy poprzez aplikację i korzystanie z wirtualnego „opiekuna”.
Rozwój społeczny i psychiczny dziecka – co złego może zrobić smartfon?
Psychologowie już od lat przestrzegają przed nadużywaniem smartfonów, wskazując na korelację z występowaniem trudności społecznych i psychicznych. Koreańscy badacze11Seo J-H, Kim JH, Yang KI, Hong SB. Late use of electronic media and its association with sleep, depression, and suicidality among Korean adolescents. Sleep Medicine. 2017;29:76-80. doi:10.1016/j.sleep.2016.06.022 powiązują korzystanie z elektroniki przed snem z częstszym występowaniem depresji, zaburzeń snu i myśli samobójczych i nie są w tym wniosku osamotnieni.Inni badacze12Elhai JD, Tiamiyu MF, Weeks JW, Levine JC, Picard KJ, Hall BJ. Depression and emotion regulation predict objective smartphone use measured over one week. Personality and Individual Differences. 2018;133:21-28. doi:10.1016/j.paid.2017.04.051 zwrócili uwagę, że przy nadmiernym korzystaniu ze smartfonów nie dość, że częściej występuje obniżony stan emocjonalny, to w dodatku młodzież silniej tłumi emocje, zamiast o nich rozmawiać – i koło się zamyka. Poprzez koncentrację na komunikacji zdalnej mamy jako społeczeństwo coraz większy opór względem prowadzenia prawdziwej, szczerej i budującej relację rozmowy. Smartfon czy tablet, niestety i na szczęście, nie zastąpi prawdziwego kontaktu z drugim człowiekiem. Do podobnych wniosków, tyle że związanych z grami MMORPG gry fabularne, w których gracz wciela się w postać i kieruje jej działaniami, przy czym wielu graczy może grać ze sobą w wirtualnym świecie) doszli norwescy badacze13Wichstrøm, L., Stenseng, F., Belsky, J. et al., Symptoms of Internet Gaming Disorder in Youth: Predictors and Comorbidity J Abnorm Child Psychol, 2019, 47.1: 71-83. Dzieci uzależnione od tych gier często wykazują objawy ADHD, ODD i zaburzeń depresyjnych czy lękowych. Co istotne, często jest tak, że to niskie kompetencje społeczne i regulacji emocji są predyktorami uzależnienia gier online, choć mogą one wzmacniać efekt14Liau AK, Choo H, Li D, Gentile DA, Sim T, Khoo A. Pathological video-gaming among youth: A prospective study examining dynamic protective factors. Addiction Research & Theory. 2015;23(4):301-308. doi:10.3109/16066359.2014.987759. Spadkowi ulega również zdolność do koncentracji uwagi – poprzez dynamicznie zmieniające się scenerie za szklanym ekranem wzrasta impulsywność i zdolność do wykonywania wielu zadań. Jednocześnie, spada jednak umiejętność dłuższego skupienia się na jednej czynności15Gentile, D. A., Swing, E. L., Lim, C. G., & Khoo, A. (2012). Video game playing, attention problems, and impulsiveness: evidence of bi-directional causality, Psychology of Popular Media Culture.
To kupić czy nie?
Najrozsądniejszym wydaje się nie ulegać marketingowi, ukazującemu szczęśliwe dzieci z osobistymi urządzeniami elektronicznymi. Z pewnością stanowią one świetnego asystenta-wyręczyciela w opiece nad maluchem, niestety zapominamy, że jest to bezosobowa forma. W ramach refleksji warto zapoznać się z krótkim filmikiem poradnikowym „Mama, tata, tablet” Fundacji Dajemy Dzieciom Siłę (link), który dość wymownie przedstawia ideę takiego „asystenta”. W najmłodszych latach, jeśli zależy nam na prawidłowym rozwoju naszego dziecka, postarajmy się ograniczyć jego kontakt ze światem wirtualnym – a obawy o nie poradzenie sobie z nowoczesną technologią w okresie późniejszym porównajmy np. do siebie. Czy naprawdę sprawia nam to dziś taką trudność, biorąc pod uwagę fakt, że nasze dzieciństwo wyglądało inaczej?
