Czym jest etykieta produktu i co można z niej wyczytać?

Czym jest etykieta produktu spożywczego? Co możemy z niej wyczytać? Czy produkty dedykowane najmłodszym różnią się czymś od tych, które dorośli jedzą na co dzień? To tylko skromny zestaw pytań, nurtujący rodziców podczas dokonywania wyborów na spożywczych zakupach. Nie ma się jednak co dziwić, gdyż rola rodziców i ich wyborów w kontekście żywienia rodziny jest bardzo ważna w kształtowaniu nawyków żywieniowych dzieci.

Czym są etykiety produktów spożywczych i o czym nas informują?

Etykieta stanowi źródło informacji o produkcie spożywczym. Pełni rolę nośnika danych o producencie, marce, przeznaczeniu, wartości odżywczej, sposobie użycia produktu i składnikach wykorzystanych w trakcie produkcji. Wskazuje także zalecenia i ograniczenia dotyczące jego stosowania. Etykieta pełni kluczową rolę w decyzjach nabywczych konsumentów.

Pomimo powszechnego obowiązku zamieszczania niektórych danych i zapewnienia czytelności informacji znajdujących się na opakowaniach, w dalszym ciągu znaczna grupa producentów nie spełnia tych wymagań. Producenci mają także do dyspozycji szereg opcjonalnych systemów i oznaczeń, które przyczyniają się do przypisywania konkretnych cech produktom spożywczym. Nierzadko zdarza się, że opakowanie celowo podkreśla wyjątkowość produktu i jego wysoką jakość.

Na co wobec tego zwracać uwagę czytając etykiety, podczas zakupów dla całej rodziny?

Żywność dla niemowląt i małych dzieci

Gotowe produkty spożywcze dla niemowląt i małych dzieci poniżej 3. roku życia, czyli żywność, którą określa się jako środki spożywcze specjalnego przeznaczenia żywieniowego, podlegają ściśle regulowanym i kontrolowanym standardom jakościowym. Żywność dla najmłodszych musi spełniać restrykcyjne wymagania w odniesieniu do składu, znakowania i dopuszczalnego poziomu zanieczyszczeń. Europejskie i krajowe akty prawne szczegółowo określają ilość i jakość makroskładników (białka, tłuszcze, węglowodany) i składników mineralnych oraz witamin, które mogą wchodzić w skład żywności dla dzieci oraz regulują wykorzystanie oświadczeń żywieniowych i zdrowotnych na etykietach. Informacja o wieku na etykiecie opakowania produktów spożywczych pozwala rodzicom wprowadzić produkt spożywczy do diety dziecka w odpowiednim dla niego czasie. Odpowiedzialni producenci zamieszczają na etykietach produktów dla niemowląt informacje mówiące o przygotowaniu i podaniu gotowego produktu dziecku, zapewniając tym samym bezpieczeństwo jego użycia.

Wybierając dla niemowląt i małych dzieci do 3. roku życia, środki spożywcze specjalnego przeznaczenia żywieniowego, mamy pewność, że podajemy naszym pociechom produkty, podlegające ustalonym wymogom prawa żywnościowego, mające ściśle określony skład ilościowo-jakościowy oraz odpowiednią dla dzieci wartość odżywczą i jakość zdrowotną.

Alergeny

Wymagania unijne dotyczące znakowania żywności nakładają na producentów żywności obowiązek zamieszczania na etykietach danych o głównych potencjalnych składnikach alergennych. Zgodnie w obowiązującym prawem, nazwa substancji alergennej powinna być odpowiednio wyróżniona spośród innych składników, najczęściej poprzez podkreślenie, pogrubienie lub odmienną czcionkę. Warto wybierać tylko takie produkty żywnościowe przeznaczone dla najmłodszych, na których producenci w sposób czytelny i wyczerpujący podają te istotne informacje. Wnikliwa analiza informacji o alergenach zamieszczona na etykietach pozwala na skuteczną realizację diety eliminacyjnej.

Przykładami alergenów mogą być:

Certyfikaty i znaki jakości

Istnieje szeroki wachlarz systemów wyróżniania produktów spożywczych i obejmuje on zastosowanie certyfikatów jakości i pochodzenia oraz znaków jakości. Dzięki tym oznaczeniom konsument ma gwarancję, że produkt spożywczy ma określone wartości (np. nie zawiera pestycydów), właściwości (np. prozdrowotne) i był wytwarzany w sposób zgodny z przyjętą specyfikacją i deklaracją na etykiecie (np. naturalnymi metodami i z gwarancją dobrostanu zwierząt gospodarskich). Certyfikaty są gwarancją przestrzegania przez rolników norm właściwych dla danych produktów. Kupując produkt certyfikowany, konsumenci mogą być spokojni co do jakości i autentyczności produktu spożywczego.

Rodzice dbający o środowisko oraz świadomi wpływu odpowiedniego sposobu żywienia na zdrowie całej rodziny chętniej sięgają po produkty oznaczone odpowiednimi certyfikatami. Warto jednak podkreślić, że certyfikat na opakowaniu nie zwalnia rodzica z konieczności dokładnego obejrzenia produktu, sprawdzenia jego świeżości i daty ważności do spożycia.

Wykaz składników i dodatków ​

Obowiązkiem każdego producenta jest zamieszczenie na etykiecie wszystkich użytych w produkcji składników w malejącej kolejności ich masy. Najbliższe naturze są zawsze te produkty, które posiadają najkrótszą listę składników wykorzystanych do ich produkcji.

Informacje o użyciu dodatków w żywności pojawiają się zawsze w wykazie składników, wraz z podaniem ich funkcji technologicznej, nazwy lub numeru E. To właśnie numer E, budzi największy niepokój u rodziców małych dzieci. Niektóre dane dowodzą, że po spożyciu barwników takich, jak żółcień pomarańczowa (E 110), czerwień Allura (E 129) lub czerwień koszenilowa (E 124), znajdujących się m.in. w lodach, wyrobach ciastkarskich, cukierniczych, obserwuje się nadaktywność wśród małych dzieci. Producent ma obowiązek zamieszczenia na etykiecie ostrzeżenia o możliwym szkodliwym wpływie produktu na aktywność i skupienie uwagi u dzieci, niemniej jednak coraz większe grono producentów całkowicie rezygnuje z użycia tych barwników.

Czy wiesz, że?

Nie wszystkie E są niebezpieczne dla zdrowia np. witamina C, czyli kwas askorbinowy E300, a stosowanie niektórych substancji dodatkowych jest konieczne ze względów technologicznych lub jakościowych, np. pektyny (E440), węglan wapnia (E170).

Informacja żywieniowa

​Informacja żywieniowa zamieszczona na etykiecie zawiera dane dotyczące składników odżywczych w produkcie, ich ilości i rodzaju, a także wartości energetycznej całego produktu. Wartość odżywcza na opakowaniach produktów spożywczych najczęściej podawana jest w formie tabelarycznej w przeliczeniu na 100 g lub 100 ml w zależności od postaci fizycznej produktu. W żywieniu rodziny warto zwrócić szczególną uwagę na zawartość soli i cukrów dodanych w produkcie. Udział tych produktów w żywieniu najmłodszych powinien być limitowany. Warto więc wybierać produkty z deklaracją od producenta: „bez dodatku cukrów”, „zawiera naturalnie występujące cukry” oraz „dla diety ubogiej w sód”. 

Data ważności/przydatności do spożycia

​Sposób zamieszczania na etykiecie daty ważności produktu zależy od jego trwałości. Jeśli nie przekracza ​

ona trzech miesięcy, producent może podać jedynie dzień i miesiąc. Gdy trwałość produktu spożywczego wynosi od 3 do 18 miesięcy, producent może zamieścić na opakowaniu wyłącznie miesiąc i rok do których dany produkt spełnia wymagania w zakresie ważności do spożycia. 

Termin przydatności do spożycia jest stosowany przez producentów żywności w przypadku produktów wrażliwych na zepsucie mikrobiologiczne a na etykiecie zamieszcza się wówczas określenie „spożyć przed”. Należy mieć na uwadze, że spożycie produktu, którego termin przydatności do spożycia upłynął, naraża konsumentów, zwłaszcza najmłodszych, na ryzyko zdrowotne.

Piśmiennictwo

1. Dziuba A., Suwała G. Świadomość kobiet w zakresie żywności powodującej alergię u niemowląt i małych dzieci. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, 2014, 3 (927), 107-125.
2. Pawlak-Lemańska K., Mruk-Tomczak Dobrosława. Ocena postrzegania informacji na etykietach deserków jabłkowych dla dzieci. Handel wewnętrzny, 2018, 2 (373), 343-356.
3. Święs D., Sikora T. Alergeny – zamierzona i niezamierzona obecność w kontekście wymagań prawa i standardów GFSI. Żywność. Nauka. Technologia. Jakość, 2019, 26, 1 (118), 30-44.
4. Ratkovska B., Wojtasik A., Kunachowicz H. Łatwość rozpoznawania produktów spożywczych do stosowania w diecie bezglutenowej na podstawie informacji na etykietach. Bromat. Chem. Toksykol. XLI, 2008, 3, 253-257.
5. Haska A., Martyniuk E. Wybrane metody wyróżniania produktów spożywczych na runku. Żywność. Nauka. Technologia. Jakość, 2019, 26, 2 (119), 18-31.
6. Bryła P. Marketing regionalnych i ekologicznych produktów żywnościowych. Perspektywa sprzedawcy i konsumenta. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Wydanie I, Łódź, 2015, ISBN 978-83-7969-751-9.
7. Weker H., Więch M., Wilska H., Barańska M. Żywność dla niemowląt i małych dzieci – aktualne spojrzenie. Bromat. Chem. Toksykol. XLVIII, 2015, 3, 550-556.
8. Śmiechowska M. Znakowanie produktów żywnościowych. Ann. Acad. Med. Gedan. 2012, 42, 65-73.
9. Cielecka E., Dereń K. Jakość żywności dla niemowląt i małych dzieci. Probl Hig Epidemiol, 2011, 92(2), 187-192.
10. Pawlak-Lemańska K., Mruk-Tomczak D. Ocena postrzegania informacji na etykietach deserków jabłkowych dla dzieci. Handel wewnętrzny, 2018, 2(373), 343-356.
11. Krysztofiak K., Bilska A. Zasady znakowania produktów spożywczych. Nauka. Przyroda. Technologie, 2011, 5, 3, #17.