Spis treści
Czy organizm noworodka jest odporny na infekcje w momencie narodzin?
Organizm dziecka w chwili narodzin jest całkowicie bezbronny wobec wielu zagrożeń mikrobiologicznych, które mogą być przyczyną infekcji. Mówi się, że dojrzewające komórki układu odpornościowego dziecka w chwili narodzin są „naiwne”, ponieważ do chwili przyjścia na świat nie podejmowały walki z czynnikami zewnętrznymi. Właśnie dlatego przed układem odpornościowym noworodka stoi wiele wyzwań. Komórki układu immunologicznego dziecka bardzo szybko muszą nauczyć się rozpoznawać i reagować na zagrożenia. Z czasem komórki te wykształcą tzw. „pamięć immunologiczną”1Szekeres-Bartho J. Immunological relationship between the mother and the fetus. Int Rev Immunol 2002;21:471-495 2Książyk J. Żywienie, a odporność. Borgis-Nowa Pediatria 2002, 3:204-208.
Jakie czynniki stymulują rozwój odporności organizmu maluszka?
W prawidłowym rozwoju układu odpornościowego maluszka kluczową rolę odgrywa mikrobiota jelitowa znajdująca się w przewodzie pokarmowym dziecka. Przełomowym momentem, który rozpoczyna zasiedlenie jelita dziecka przez mikroorganizmy jest poród. Kluczowymi czynnikami w rozwoju układu odpornościowego jest sposób żywienia niemowlęcia, a także kontakt z naturą i unikanie czynników, które uszkadzają mikrobiotę. Tak zwaną wzorcową mikrobiotę jelitową mają dzieci, które przyszły na świat siłami natury, karmione piersią, w których rodzinach są inne dzieci oraz zwierzęta, jak również te, które nie były leczone antybiotykami i niesterydowymi lekami przeciwzapalnymi3Solís G, de Los Reyes-Gavilan CG, Fernández N i wsp. Establishment and development of lactic acid bacteria and bifidobacteria microbiota in breast-milk and the infant gut. Anaerobe 2010,16:307-310 4Martin R, Makino H, Cetinyurek Yavuz A i wsp. Early-life events, including mode of delivery and type of feeding, siblings and gender, shape the developing gut microbiota. PLoS One 2016;30;11:e0158498 5Wlasiuk G, Vercelli D. The farm effect, or: when, what and how a farming environment protects from asthma and allergic disease. Curr Opin Allergy Clin Immunol 2012;12:461-466 6Neuman H, Forsythe P, Uzan A i wsp. Antibiotics in early life: dysbiosis and the damage done. FEMS Microbiol Rev 2018;4:489-499.
W jaki sposób mikrobiota jelitowa niemowlęcia wpływa na rozwój jego odporności?
W jelitach powstaje około 80% komórek odpornościowych organizmu człowieka, a mikrobiota jelit noworodka jest pierwszym czynnikiem, który działa na jego dziewicze komórki układu immunologicznego. Od tego jakie mikroorganizmy zasiedlą układ pokarmowy maluszka w ciągu pierwszych dwóch lat jego życia zależeć będzie m.in. zdolność do zwalczania infekcji. Szczególnie cenna z punktu widzenia rozwoju odporności organizmu jest obecność bakterii probiotycznych z rodzaju Lactobacillus oraz Bifidobacterium. Ich metabolity, tzw. postbiotyki odżywiają śluzówkę jelita przyśpieszając jej wzrost i uszczelnianie bariery międzykomórkowej. Są one substancjami rozpuszczalnymi dlatego mogą przenikać przez barierę jelitową. Dzięki temu bezpośrednio aktywują komórki układu odpornościowego takie jak limfocyty T i B, jak również komórki dendrytyczne stymulując odporność organizmu7Cukrowska B. Mikrobiom jelitowy a pre-, pro- i postbiotyki w pytaniach i odpowiedziach. Standardy Medyczne/ Pediatria 2019, 16:245-250.
Które składniki mleka kobiecego pomagają w rozwoju odporności niemowlęcia?
Bakterie probiotyczne z rodzaju Lactobacillus i Bifodobacterium są obecne w niewielkich ilościach w mleku zdrowych kobiet8Fernández L, Langa S, Martín V i wsp. The microbiota of human milk in healthy women. Cell Mol Biol (Noisy-le-grand) 2013;59:31-42. Jednak za kluczowe w rozwoju właściwej mikrobioty jelitowej dziecka są galaktooligosacharydy (ang. galaktooligosaccharides, GOS). Te unikatowe składniki mleka kobiecego określane są również jako HMO (ang. human milk oligosaccharides, HMO) – oligosacharydy mleka kobiecego. Podstawę strukturalną HMO stanowi laktoza. Nie są one trawione przez układ pokarmowy niemowlęcia, natomiast stanowią pożywkę do wzrostu bakterii probiotycznych. W mleku kobiecym stanowią kompozycję ponad 1000 różnych oligosacharydów, złożonych z krótko- i długołańchowych oligosacharydów w stosunku 9:1. Opisane wcześniej metabolity bakterii probiotycznych – postbiotyki stanowią trzeci element pobudzające rozwój odporności własnej organizmu niemowlęcia9Cukrowska B. Nowe kompozycje oligosacharydów o właściwościach prebiotycznych – doniesienia z 52 sympozjum ESPGHAN. Wywiad z profesor Bożeną Cukrowską. Standardy Medyczne/Pediatria 2020,1:9-13.
W jaki sposób mleko kobiece działa ochronnie na organizm dziecka?
Oprócz stymulowania rozwoju własnej odporności organizmu niemowlęcia pokarm matki zawiera również związki aktywne immunologicznie, białka oraz enzymy, które zwalczają bezpośrednio zagrożenia mikrobiologiczne. Do podstawowych składników mleka mamy, odpowiedzialnych za wspomaganie odporności niemowlęcia należą m.in. witaminy A i C10Kunachwicz H. Nadolna I., Przygoda B., Iwanow K. Tabele wartości odżywczej produktów spożywczych. IŻŻ, Warszawa 2017. Karmienie piersią zmniejsza zatem ryzyko wystąpienia infekcji u dzieci oraz wpływa na budowanie ich odporności w wieku późniejszym. Zgodnie z obowiązującym schematem żywienia niemowląt celem, do którego należy dążyć jest wyłączne karmienie piersią przez pierwsze sześć miesięcy życia dziecka11Szajewska H i wsp. Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci. Standardy Medyczne Pediatria 2014;11:321-336.
