Spis treści
Zboża są bardzo istotne w czasie rozszerzania diety. Są typowym początkowym pokarmem uzupełniającym, pozwalającym zapoznać malucha z nową konsystencją. Są również świetnym sposobem wprowadzenia do diety glutenu.
Zboża już na dobry początek
Gdy dziecko osiąga umiejętność początkowego „mielenia” językiem, doskonałym produktem do podania niemowlęciu są odpowiednio przygotowane produkty. Zgodnie z aktualnym stanem wiedzy zaleca się rozszerzanie diety od warzyw, następnie owoców i produktów zbożowych. Jako produkty zbożowe rozumiemy pieczywo, płatki, kleiki czy kaszki. Konsystencja kaszki lub kleiku jest znacznym ułatwieniem podczas rozszerzania diety, bo ułatwia przechodzenie z diety opartej o mleko na produkty o bardziej stałej konsystencji 1Stolarczyk A., Produkty zbożowe pod lupą dietetyka. Standardy Medyczne Pediatria, 2018, T. 15, 261-267. Takie produkty są lekkostrawne, delikatne w smaku i pozwalają na uzyskanie dużej rozpiętości konsystencji – od prawie płynnej do gęstej, papkowatej – odpowiedniej do podawania łyżeczką. Dodatek kleiku lub kaszki do mleka nie tylko zwiększa wartość kaloryczną posiłków, lecz także zapewnia dłuższe uczucie sytości i jest źródłem preferowanych w diecie węglowodanów złożonych 2Stolarczyk A., Produkty zbożowe pod lupą dietetyka. Standardy Medyczne Pediatria, 2018, T. 15, 261-267.
Gluten co to jest i gdzie go znaleźć?
Glutenem nazywamy białka, które są obecne w niektórych zbożach. Do zbóż glutenowych zaliczamy popularną pszenicę, żyto, jęczmień oraz pszenżyto. Produkty zbożowe takie jak kaszki, pieczywo, wypieki również będą zawierały ten składnik, jeżeli będą wyprodukowane z wyżej wymienionych zbóż. Gluten przez większość populacji jest dobrze tolerowany i nie zaleca się eliminacji w diecie bez przyczyny, jednak istnieje kilka chorób, które wymagają takiego wykluczenia. Do tych chorób zaliczamy celiakię, alergię na pszenicę lub nieceliakalną nadwrażliwość na gluten. Należy pamiętać, że na własną rękę i bez wskazań lekarza nie należy stosować diet eliminacyjnych u dzieci, bo mogą one spowodować niedobory żywieniowe, a w konsekwencji mogą przyczynić się do powstania niektórych chorób 3Szajewska H i Horvath, Żywienie i leczenie żywieniowe dzieci i młodzieży, Medycyna Praktyczna, Kraków 2017.
Wprowadzanie glutenu
Według Światowej Organizacji Zdrowia należy dążyć do wyłącznego karmienia piersią przez pierwsze 6 miesięcy życia 4Szajewska H i Horvath, Żywienie i leczenie żywieniowe dzieci i młodzieży, Medycyna Praktyczna, Kraków 2017. Po tym okresie, mleko przestaje być dla dziecka jedynym wystarczalnym źródłem energii i składników odżywczych i maluch powinien zacząć pobierać te składniki również z pokarmu stałego. Zgodnie z zaleceniami, do diety dziecka należy wprowadzać produkty uzupełniające najwcześniej w 17 tygodniu i nie później niż w 26 tygodniu życia. Mleko w pierwszym roku życia stanowi podstawę żywienia, a tak szeroki zakres umożliwia wyłączne karmienie piersią przez 6 miesięcy życia dziecka. Do ważniejszych produktów, które warto wprowadzić do diety dziecka są produkty zbożowe, a w tym kaszki. Kaszki zbożowe to bardzo dobry i wygodny sposób na stopniowe włączenie glutenu do jadłospisu malucha. Gluten należy wprowadzać do diety dziecka najwcześniej w 17. tygodniu i najpóźniej przed skończonym 12. miesiącem życia. Ważne jest by niezależnie od wieku zacząć od podawania produktu glutenowego od małych ilości i obserwować reakcję dziecka 5Szajewska H. i wsp., Karmienie piersią. Stanowisko PTGHiŻD. Standardy Medyczne Pediatria, 2016, 13.1 9-24.. Nie należy także rezygnować lub zbyt długo zwlekać z podaniem glutenu jeśli w rodzinie ktoś choruje na alergię lub nietolerancję glutenu. Celiakia jest chorobą autoimmunologiczną. Jest też chorobą genetyczną i jak udowodniono w najnowszych badaniach, nawet karmienie piersią nie wpływa na zmniejszenie ryzyka jej wystąpienia, pomimo że wiąże się z licznymi korzyściami dla dziecka i matki i jest rekomendowane ze względu na swój niepowtarzalny skład 6Szajewska H. i wsp., Gluten introduction and the risk of coeliac disease: a position paper by the European Society for Pediatric Gastroenterology, Hepatology, and Nutrition. Journal of Pediatric Gastroenterology and Nutrition, 2016, 62.3: 507-513..
Eksperci jasno wskazują, że nie należy podawać dużych ilości glutenu w pierwszych tygodniach od jego wprowadzenia do diety dziecka 7Szajewska H. i wsp., Karmienie piersią. Stanowisko PTGHiŻD. Standardy Medyczne Pediatria, 2016, 13.1 9-24.. Co to są jednak te duże ilości? Od jakiej dawki glutenu zacząć?
Ile glutenu na początek?
Najnowsze badania pokazują, że należy produkty glutenowe wprowadzać w niewielkiej ilości. Istotą wprowadzania glutenu do diety jest utrzymanie codziennie takiej samej (w przybliżeniu) porcji produktów zbożowych w jadłospisie przez pierwsze tygodnie, a potem stopniowe jej zwiększanie. Zgodnie z aktualnym stanem wiedzy zalecana się by niemowlętom na początku rozszerzania diety podawać niewielkie ilości glutenu. Arbitralnie 1/10 kromki można uznać za małą ilość glutenu, a 1/2 za dużą8Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci 2021..
Jeśli pierwszą kaszką z glutenem w diecie niemowlęcia będzie manna, to już w porcji 3 g (płaska łyżeczka) będzie zawarta bezpieczna początkowa dawka glutenu. Mimo więc, że dziecko rośnie i ma ochotę na więcej, to aby nie zwiększać dobowej dawki glutenu powyżej ilości uznanej przez ekspertów za bezpieczną, kaszka glutenowa powinna być podana w jednym posiłku. Pozostałe posiłki mogą zawierać kleik bezglutenowy (np. ryżowy lub kukurydziany). Po miesiącu można zwiększyć porcję mleka z manną (zachowując dotychczasowe proporcje składników posiłku) lub bardziej zagęścić posiłek, zwiększając ilość dodanej kaszki. Można też stopniowo wprowadzać inny posiłek z niewielkim dodatkiem kaszki glutenowej, np. zupkę jarzynową z dodatkiem manny 9Stolarczyk A., Produkty zbożowe pod lupą dietetyka. Standardy Medyczne Pediatria, 2018, T. 15, 261-267.
Jakie produkty glutenowe podać niemowlęciu?
W diecie niemowlęcia w 5. m.ż. naturalnym wyborem jest kaszka glutenowa, np. dodana do mleka 10Stolarczyk A., Produkty zbożowe pod lupą dietetyka. Standardy Medyczne Pediatria, 2018, T. 15, 261-267. Jeśli gluten jest wprowadzany dopiero w wieku 7-8 miesięcy, a dziecko potrafi sprawnie gryźć, teoretycznie można zacząć od pieczywa [5]. Porównując do kromki chleba, niewielką ilością glutenu jest 1/10 kromki, a dużą ½ kromki chleba 11Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci 2021.. Co więcej, warto pamiętać, że ważnym elementem rozszerzania diety jest odpowiednia jakość podawanych niemowlęciu posiłków. Ogólnodostępne produkty zbożowe, w tym między innymi pieczywo, są podatne na niektóre zanieczyszczenia, m.in. toksyny pleśniowe czy pestycydy, które mogą stanowić zagrożenie dla niedojrzałego organizmu dziecka 12Stolarczyk A., Produkty zbożowe pod lupą dietetyka. Standardy Medyczne Pediatria, 2018, T. 15, 261-267. Dodatkowo chleb zawiera niewskazaną dla niemowląt sól. Podawanie niesolonych pokarmów niemowlętom jest bardzo ważne dla zdrowia w przyszłości z powodu długofalowego wpływu na zdrowie dziecka oraz kształcenia właściwych przyzwyczajeń i preferencji żywieniowych w późniejszym życiu. Zwiększone spożycie solonych produktów może wpłynąć później na częstsze jedzenie wysoko słonych produktów przetworzonych jak chipsy, co zwiększa ryzyko rozwoju wielu chorób w wieku dorosłym 13Szajewska H. i wsp., Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia PTGHiŻD. Pediatria, 2014, 11.3 321-338..Rozszerzanie diety często dla rodziców wydaje się być czymś skomplikowanym i niezrozumiałym. Pomocnym narzędziem może być nasz Kalendarz Żywienia Dziecka w 1000 dni.
Zboża glutenowe i bezglutenowe
Zboża różnią się między sobą zawartością niektórych składników jak węglowodany, białka, błonnik, tłuszcze a także różnią się zawartością glutenu, który w niektórych jednostkach chorobowych wymaga wykluczenia. W obecnych czasach produkty zbożowe dedykowane dzieciom posiadają bardzo szeroką ofertę 14Gajewska D, Zboża jako źródło węglowodanów. Rola produktów zbożowych w diecie dziecka, Standardy Medyczne Pediatria, 2019/5; 787-794 . Obowiązujące przepisy prawne nakazują dokładne przebadanie produktów dla dzieci pod kątem zawartości pestycydów, co wydaje się niezwykle ważne dla rozwijającego się i wrażliwego organizmu. Do produktów zbożowych zaliczamy pieczywo, makarony, płatki, kleiki i kaszki. Kaszki to jedna z najbardziej popularnych grup produktów dedykowanych maluchom, a wśród nich wyróżniamy między innymi glutenowe i te bezglutenowe 15Stolarczyk A., Produkty zbożowe pod lupą dietetyka. Standardy Medyczne Pediatria, 2018, T. 15, 261-267. Te z glutenem to m.in.
- kasza manna,
- orkiszowa,
- jęczmienna,
- żytnia.
Do zbóż bezglutenowych należą m.in.
- ryż,
- kukurydza,
- gryka,
- proso,
- komosa ryżowa16Przetaczek-Rożnowska, I., Bubis, E., 2016. Zboża bezglutenowe są alternatywą dla osób chorych na celiakię. Kosmos, 1, 65, 127-140..
Owies również możemy zaliczyć do zbóż bezglutenowych, ale pod warunkiem wyboru produktów z produkcji kontrolowanej, gdzie nie ma możliwości zanieczyszczenia innymi zbożami 17Harasym, J., 2011. Obecny status owsa w diecie bezglutenowej. Engineering Sciences & Technologies/Nauki Inzynierskie i Technologie, 3, 57-70..
Kaszki to dobre rozwiązanie na wprowadzenie węglowodanów, błonnika, witamin, składników mineralnych do diety dziecka. W zależności od tego czy produkt zbożowy jest zrobiony z ziarna pełnego czy oczyszczonego, różni się zawartością niektórych składników jak błonnik czy składniki mineralne. Najlepszymi produktami dedykowanymi dzieciom są te dokładnie przebadane, najmniej przetworzone i o wartościowym składzie. Niektórzy producenci do swoich produktów dodają suszone owoce, mleko, a także witaminy i składniki mineralne by zwiększyć wartość odżywczą i zapobiegać niedoborom. Dlatego czytanie etykiet i składu produktu wydaje się najważniejszym czynnikiem przy wyborze produktów dedykowanym najmłodszym 18Gajewska D, Zboża jako zrodłowęglowodanów. Rola produktów zbożowych w diecie dziecka, Standardy Medyczne Pediatria, 2019/5; 787-794.
