Biegunka u dziecka

Biegunka to dolegliwość, która dość często występuje u dzieci. Jak wynika ze statystyk, u każdego dziecka do 3. roku życia wystąpi około 1-2 epizodów ostrej biegunki rocznie1. Warto przy tym pamiętać, że biegunka jest objawem, nie chorobą2. Główną przyczyną biegunki są zakażenia wirusowe, zwłaszcza wywołane przez rotawirusy (RV)3. Czym zatem jest ten objaw kliniczny, potocznie znany jako rozwolnienie?

Zgodnie z wytycznymi opracowanymi przez Europejskie Towarzystwo Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci (ESPGHAN) biegunką określamy stan, który charakteryzuje się zmianą konsystencji stolca na luźną lub płynną i/lub wzrost liczby wypróżnień w ciągu doby w porównaniu do poprzedniego okresu (powyżej 3 na dobę), czasem z towarzyszącą gorączką lub wymiotami. Ostra biegunka trwa zwykle krócej niż 7 dni i nie dłużej niż 14 dni4. W większości przypadków choroba ma przebieg łagodny i sama zanika1 . 

Przyczyny biegunki

Jak już wspomnieliśmy, najczęstszą przyczyną biegunki są zakażenia wirusowe, zwłaszcza rotawirusy. Ponadto do nieżytu żołądkowo-jelitowego prowadzą norowirusy oraz adenowirusy4. Również tzw. jelitówka, znana powszechnie również jako grypa żołądkowa, to nic innego, jak zapalenie żołądkowo-jelitowe wywołane przez wirusy. Częstymi objawami dodatkowymi w biegunkach wirusowych są wymioty u dziecka i objawy ze strony układu oddechowego5. Objawy grypy żołądkowej to także wysoka gorączka, przekraczająca nawet 39 st. C. Zazwyczaj objawy te są nagłe i burzliwe. Wirusy powodujące zakażenia przewodu pokarmowego są niestety bardzo zaraźliwe. Gdy któryś z domowników zachoruje, zalecane jest wprowadzenie wyjątkowego reżimu higienicznego (częste mycie rąk, mycie urządzeń sanitarnych, itd.).    

Kolejną grupę przyczyn biegunek stanowią bakterie. Objawami sugerującymi zakażenie bakteryjne są m.in. wysoka gorączka (ponad 40 stopni), obecność krwi w stolcu, ból brzucha i/lub cechy zajęcia ośrodkowego układu nerwowego4. W Europie najczęstszymi czynnikami bakteryjnymi wywołującymi biegunki są Campylobacter i Salmonella4. Objawy salmonelli to zazwyczaj inwazyjna (zapalna) biegunka, z ostrym, nagłym początkiem, krwistymi lub śluzowymi stolcami i wysoką gorączką5. Zakażenie bakteryjne występuje w Polsce znacznie rzadziej niż zakażenie wirusowe, a zakażenie pierwotniakami jest sytuacją wyjątkową1.

Przyczyny biegunki to nie tylko wirusy lub bakterie. Czasem stolce o luźnej konsystencji to objaw alergii pokarmowej lub nietolerancji na gluten (celiakii)6. W przypadku jednak, gdy biegunka jest jedynym objawem a dziecko rozwija się prawidłowo, występowanie celiakii czy alergii jest mało prawdopodobne7 8. 

Objawy odwodnienia

Podstawą leczenia biegunki jest odpowiednie nawadnianie1. Dlatego bardzo ważnym elementem diety przy rozwolnieniu jest spożywanie dużych ilości płynów, by uzupełnić ich niedobór i wyrównać poziom elektrolitów w organizmie. W przypadku niemowląt i małych dzieci objawy odwodnienia mogą nie być jednoznaczne5. Zwykle stopień odwodnienia ocenia się w procentach zmniejszenia masy ciała4. Dobrą metodą jest porównanie aktualnej masy ciała chorego dziecka z wynikiem pomiaru wykonanego przed zachorowaniem, ważne zatem by ważyć dziecko regularnie a przynajmniej w momencie, gdy pojawiają się pierwsze objawy biegunki. 

Inne parametry, na które rodzic powinien zwrócić uwagę: 

· ocena stanu ogólnego (czy dziecko zachowuje się normalnie czy jest spragnione, niespokojne, senne, wiotkie, czy skóra jest zimna czy spocona)

· ocena oczu (prawidłowe, nieznacznie lub znacznie zapadnięte)

· ocena błon śluzowych (wilgotne, klejące/podsychające/suche)

· łzy (normalna objętość/zmniejszona objętość/brak)1

Dzieci z objawami nieżytu żołądkowo-jelitowego powinny być dodatkowo pojone od chwili wystąpienia biegunki. Powinno się podawać jak najwcześniej i bez ograniczeń doustne płyny nawadniające (DPN lub ang. ORS czyli gotowa mieszanina glukozy i elektrolitów)4. Oprócz płynów o specjalnym składzie stosować można również domowe sposoby na biegunkę: woda, jogurty, mus i kompot jabłkowy, lekko osolone zupy1. W zapobieganiu i leczeniu odwodnienia nie należy stosować coli, soków owocowych, napojów gazowanych i rosołu1. Są one bogate w sacharozę lub inne cukry, które przez swoją hiperosmolarność mogą spowodować biegunkę osmotyczną, która nasili utratę wody5. 

Dieta lekkostrawna przy biegunce

Drugim podstawowym elementem postępowania z dzieckiem chorym na ostrą biegunkę jest właściwe żywienie, które należy wznowić nie później niż ok. 4 godzin po rozpoczęciu nawadniania1. Dieta przy biegunce to przeważnie dieta lekkostrawna. Jej celem jest dostarczenie organizmowi niezbędnych składników pokarmowych przy jak najmniejszym obciążeniu układu pokarmowego. Przy takiej diecie ważna jest regularność – warto jeść od 4 do 5 posiłków w ciągu dnia w regularnych odstępach czasu. Należy unikać potraw tłustych, smażonych, wzdymających i intensywnie przyprawionych. Zatem co jeść przy biegunce? Nie zaleca się rutynowego stosowania diety bezlaktozowej czy bezmlecznej, dzieci chore na ostrą biegunkę o łagodnym lub umiarkowanym przebiegu mogą spożywać bez ograniczeń pokarmy zawierające węglowodany złożone (np. kaszki zbożowe, ryż, pszenicę, ziemniaki), chude mięso, jogurty, warzywa i owoce1. Badania różnych typów kaszek zbożowych wykazały, że stosowanie ich jest bezpieczne i wpływa korzystnie na przebieg biegunki1. Godne uwagi są zwłaszcza kaszki i posiłki z kategorii żywności dla niemowląt i małych dzieci, ponieważ zgodnie z prawem9spełniają o wiele surowsze normy jakości, więc są bezpieczne do podawania nawet przy dolegliwościach układu pokarmowego a kaszki są dodatkowo wzbogacane w witaminy i składniki mineralne, co może również pozytywnie wpłynąć na stan odżywienia dziecka z biegunką. 

Dieta lekkostrawna – jadłospis

Poznaj przykładowe menu przy biegunce dziecka.

Lekkostrawne śniadanie: kaszka zbożowa z brzoskwinią bez skórki, jogurt naturalny z bananem, maślanka z jagodami, owsianka na mleku z morelami bez skórki i cynamonem, domowy budyń z kaszy jaglanej z pomarańczą  

Lekkostrawny obiad: marchwianka, zupa krem z cukinii i ziemniaków, zupa jarzynowa z ryżem, zupa krem z dyni z mlekiem kokosowym, łosoś na parze z kaszą jęczmienną i gotowaną marchewką, pulpety z indyka z ziemniaczanym puree z gotowanymi burakami, drobny makaron z sosem pomidorowym i bazylią, gotowana cielęcina z kaszą kuskus i kabaczkiem, dorsz pieczony w folii i puree z batatów

Lekkostrawna kolacja: chleb mieszany z wędliną drobiową dobrej jakości i sałatą, twarożek z pomidorem bez skórki, jajko na miękko, naleśniki (na patelni beztłuszczowej i niezrumienione) z duszonym szpinakiem, domowy budyń z sokiem malinowym bez dodatku cukru, domowy kisiel z dyni i banana, ryż z pieczonym jabłkiem

Długofalowe skutki ostrej biegunki

Ostra biegunka infekcyjna jest z założenia krótkotrwała, jednak może nieść ze sobą niewielkie ryzyko następstw przewlekłych, pod postacią np. przejściowej nietolerancji laktozy i wynikających z niej luźnych stolców, zaburzeń w obrębie flory bakteryjnej przewodu pokarmowego czy zaburzeń czynnościowych, tj. przeciągającymi się bólami brzucha i zmianą rytmu wypróżnień10. Jeżeli zatem dziecko zakończyło chorobę dopiero przed kilkoma dniami i poza pojedynczymi epizodami wymiotów czy luźnych stolców nie demonstruje innych niepokojących objawów – w zasadzie możemy przyjąć, że jest to normalne funkcjonowanie i chwilowo nie ma powodu do większego niepokoju. Przewód pokarmowy potrzebuje czasu by wrócić do prawidłowego, codziennego funkcjonowania11. Jeśli jednak objawy nie ustąpią w ciągu kolejnych kilku dni lub dolegliwości się nasilą, niezbędna będzie konsultacja u lekarza pediatry celem podjęcia dalszych kroków.

Przewlekła biegunka u dziecka

Gdy zwiększona liczba stolców o nieprawidłowej, luźnej konsystencji trwa dłużej niż 14 dni mówimy o biegunce przewlekłej12. Taki stan bezwzględnie wymaga konsultacji lekarskiej, ponieważ nieleczona przewlekła biegunka prowadzi do niedożywienia i upośledzenia rozwoju dziecka13. Im młodsze dziecko, tym cięższe konsekwencje, ponieważ małe dziecko jest szczególnie wrażliwe na niedobory. Pomimo częstego oddawania wodnistych stolców dzieci z przewlekłą biegunką mogą rozwijać się prawidłowo tak długo jak ich dieta ma prawidłową wartość energetyczną14 i odżywczą13. Szkodliwe konsekwencje biegunki przewlekłej są przeważnie związane ze stosowaniem diet eliminacyjnych mimo braku potwierdzenia, że dany składnik powoduje objawy15. Mimo że profilaktyczne wykluczanie produktów nie jest wskazane, warto dokładnie przyjrzeć się sposobowi żywienia dziecka. Przyczyną przewlekłej biegunki może być bowiem ogólnie nadmierne spożycie żywności (przekarmianie), zbyt duża konsumpcja soków, napojów, fruktozy (owoce, soki, słodycze), sorbitolu (owoce, soki, guma do żucia) czy zbyt mała ilość tłuszczu w diecie16. Przewlekła biegunka często mija samoistnie i trwa mniej więcej do momentu, gdy dziecko zaczyna szkołę, stąd nazwa „biegunka pędraków”14. Do czasu ustalenia przyczyny biegunki przewlekłej (co nie zawsze jest możliwe) leczenie opiera się przede wszystkim na zapobieganiu odwodnienia i niedożywienia13.