Spis treści
W styczniu 2021r. pojawiły się najnowsze zasady żywienia zdrowych niemowląt będące stanowiskiem Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci. Poniżej znajdują się ich kluczowe elementy1Szajewska H., Socha P., Horvath A. i wsp. Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci. Standardy Medyczne/Pediatria 2021, 18:805-822. .
Dlaczego żywienie niemowlęcia jest takie ważne?
Od dawna zdajemy sobie sprawę, że dla wzrostu i prawidłowego rozwoju dieta niemowlęcia musi dostarczyć mu właściwej podaży energii i składników pokarmowych. Jednak wyniki badań naukowych z ostatnich lat pokazują, że właściwe żywienie w okresie 1000 pierwszych dni życia jest fundamentem przyszłego zdrowia malucha. W tym czasie dochodzi m.in. do programowania metabolicznego organizmu oraz kształtowania preferencji smakowych. To, czy jako dorosły człowiek będzie cieszyć się zdrowiem zależy w ogromnym stopniu od decyzji podejmowanych przez jego rodziców i opiekunów właśnie w tym kluczowym okresie życia. Prawidłowe żywienie maluszka zmniejsza szansę na rozwój alergii, otyłości i chorób układu krążenia w jego późniejszym życiu 2Greer F.R., Sicherer S.H., Burks A.W. i wsp. The effect of Early Nutritional interventions on the Development of Atopic Disease in Infants and Cildre: the Role of Maternal Dietary Restriocion, Breastfeeding, hydrolyzed Formulas, and Timing of Introduction of Allergenic Complementary Foods. Pediatrics 2019:143:e20190281. 3Lanigan J, Singhal A. Early Nutrition and long-term health: a practical approach. Proc Nutr Soc 2009;68:422-429.. Dlatego eksperci opracowują zasady żywienia, aby wspomóc opiekunów w tym ważnym zadaniu.
Jak karmić maluszka w pierwszym półroczu życia?
To co mama może zrobić najwspanialszego dla swojego dziecka, to karmić je wyłącznie piersią przez pierwszych 6. miesięcy życia. Każda kropla mleka mamy jest korzystna dla maleństwa, nawet, jeśli okres karmienia jest krótszy lub jeśli mama karmi w sposób mieszany 4Koletzko B., Godfrey K.M., Poston L., Szajewska H. i wsp. Nutrition during pregnancy, lactation, and early childhood and its implications for maternal and long-term child health: the EarlyNutrition Project recommendations. Ann Nutr Metab 2019;74(2):93-106.. Pokarm mamy zawiera bowiem oprócz składników odżywczych idealnie dopasowanych do potrzeb dziecka również ponad 80 enzymów wspomagających trawienie malucha, żywe komórki probiotyczne, oligosacharydy wspierające dojrzewanie śluzówki jelita, komórki układu odpornościowego, inne czynniki zapobiegające infekcjom a nawet komórki macierzyste! Karmienie piersią może trwać tak długo, jak zdecydują o tym mama i jej dziecko, chociaż należy pamiętać, że po skończeniu przez niemowlę pierwszego półrocza samo mleko mamy nie zaspokoi już wszystkich potrzeb organizmu dziecka. Karmienie piersią zalecane jest nawet w przypadku infekcji Covid-19 u mamy, która ma łagodne objawy.
Co jeśli mama nie karmi piersią?
Jeśli z jakiś powodów mama nie karmi piersią stanowisko autorów zasad żywienia zdrowych niemowląt jest jednoznaczne i zgodne ze stanowiskiem towarzystw naukowych, w tym European Society for Paediatric Gastroenterology, Hepatology and Nutrition (ESPGHAN). Według najnowszych zasad rozszerzania diety, mleko krowie w swojej niezmodyfikowanej postaci nie powinno być podstawą żywienia dziecka w jego pierwszym roku życia. Spożywanie mleka krowiego jako podstawy żywienia niemowlęcia może prowadzić do rozwoju u niego niedokrwistości z powodu niedoboru żelaza, mikrokrwawień z przewodu pokarmowego i sprzyja powstawaniu alergii. Dodatkowo obciąża osmotycznie nerki z powodu zbyt dużej ilości dostarczonego białka i soli mineralnych i nie dostarcza optymalnych ilości węglowodanów i tłuszczów 5Verduci E, D’Elios S, Cerrato L i wsp. Cow’s Milk Substitutes for Children: Nutritional Aspects of Milk from Different Mammalian Species, Special Formula and Plant-Based Beverages. Nutrients 2019;11:1739 . Dotyczy to również mleka owczego oraz koziego w ich niemodyfikowanej postaci. Napoje roślinne nie są w żadnym stopniu alternatywą dla mleka mamy i nie są zalecane w diecie, ponieważ ich skład jest niedopasowany do potrzeb rosnącego organizmu niemowlęcia.
Niemowlętom, które nie są karmione piersią należy podawać produkty zastępujące mleko kobiece, którymi są mleka modyfikowane. Mleko modyfikowane powinno odwzorowywać swoim składem pokarm kobiecy oraz zapewnić niemowlęciu tempo wzrostu (i inne parametry) maksymalnie zbliżone do obserwowanego u dzieci karmionych mlekiem mamy. Warto pamiętać, że wierne odtworzenie składu mleka kobiecego nie jest możliwe, choćby z uwagi na wspomnianą wcześniej obecność składników immunologicznych.
Kiedy maluch jest gotowy na rozszerzanie diety?
Pokarmy inne niż mleko mamy wprowadzamy do diety maluszka aby dostarczyć mu dodatkową energię oraz składniki pokarmowe takie, jak białko, żelazo, cynk, witaminy A, D, E oraz pierwiastki śladowe. Z uwagi na wspomniane potrzeby żywieniowe większość niemowląt potrzebuje rozszerzenia diety po skończeniu pierwszego półrocza życia.
Planując rozszerzanie diety należy pamiętać, że nowe pokarmy powinny pojawić się w diecie niemowlęcia wówczas, kiedy jest on na to gotowy. Oznacza to, że wykazuje takie umiejętności rozwojowe, aby je spożyć. Dziecko powinno już siedzieć z podparciem, potrafi kontrolować ruchy głowy i szyi, nie usuwa językiem z buzi ciał obcych (typowy odruch noworodkowy i wczesnoniemowlęcy) i nie ma problemów aby jeść łyżeczką.
Kiedy rozpocząć rozszerzanie diety niemowlęcia?
Wg autorów nowych zasad żywienia zdrowych niemowląt nie ma jednego właściwego wieku, w którym u wszystkich niemowląt należy wprowadzać pokarmy uzupełniające, bowiem zależy to od cech i rozwoju każdego maluszka. Dlatego wprowadzanie produktów uzupełniających należy rozpocząć od 17. tygodniu życia (początek 5. m.ż.) i później, niż w 26. tygodniu życia (początek 7. m.ż.). Zarówno wcześniejsze, jak i późniejsze rozszerzenie diety nie jest dla dziecka korzystne. Niemowlęta zagrożone niedoborem żelaza mogą odnieść zdecydowane korzyści z wprowadzenia produktów bogatych w żelazo przed 6. m.ż. Nie ma dowodów naukowych, że rozszerzanie diety przed skończeniem 6.m.ż. jest szkodliwe lub niekorzystne dla zdrowia dziecka nawet w przypadku pokarmów potencjalnie alergizujących (jajo, ryby, orzeszki ziemne, przetwory zbożowe zawierające gluten). Najnowsze zasady żywienia niemowląt dają opiekunom możliwość wyboru, co do momentu rozszerzania diety dziecka. Zaproponowany przedział czasowy na wprowadzanie nowych produktów umożliwia zarówno wyłączne karmienie piersią przez pierwsze pół roku dziecka, jak i rozpoczęcie przygody z nowymi smakami wcześniej, jeśli maluch jest na nią gotowy.
Jak rozszerzać dietę?
- W ciągu 1 miesiąca jeden posiłek mleczny zastępuj jednym posiłkiem uzupełniającym, np. obiadkiem.
- Rodzic decyduje co i kiedy dziecko je, natomiast maluszek decyduje ile zje. Nie zmuszaj maluszka do zjedzenia całej porcji.
- Nie nagradzaj dziecka jedzeniem.
- Warzywa, zwłaszcza zielone wprowadzaj do diety zanim dziecko pozna słodki smak owoców.
- W 8. m.ż. niemowlęcia zacznij podawać mu do rączki przekąski do samodzielnego gryzienia. Pod koniec 12. m.ż. maluch może już jeść posiłki o dowolnej konsystencji.
- Nie opóźniaj wprowadzania produktów alergizujących takich, jak jajo, orzeszki ziemne, orzechy, ryby i skorupiaki, ponieważ takie postępowanie nie działa.
- Gluten w diecie niemowlęcia powinien pojawić się w niewielkich ilościach pomiędzy 4., a 12 m.ż.
- Podawaj dziecku 2 małe jaja kurze w tygodniu ugotowane na twardo lub ukryte w daniach takich, jak makaron jajeczny i inne produkty pieczone z jajem.
- Nie ograniczaj tłuszczu w diecie niemowlęcia, gdyż jest on potrzebny do rozwoju jego mózgu. Maluchom podajemy masło, oleje roślinne np. olej rzepakowy lub oliwę z oliwek oraz margaryny miękkie, które zawierają <2% tłuszczów w izomerii trans. 6Okręglicka K, Mojska H, Jarosz A i wsp. Skład kwasów tłuszczowych, w tym izomerów trans nienasyconych kwasów tłuszczowych w wybranych tłuszczach spożywczych dostępnych w Polsce. Żywienie Człowieka i Metabolizm 2017;44:1. 7Wanders AJ, Zock PL, Brouwer IA. Trans Fat Intake and Its Dietary Sources in General Populations Worldwide: A Systematic Review. Nutrients 2017;9:840.
Na co zwrócić szczególną uwagę w rozszerzaniu diety?
- Ogranicz u niemowlęcia spożycie tzw. wolnych cukrów, nie podawaj mu innych płynów niż mleko i woda.
- W pierwszym roku życia dziecka unikaj podawania mu miodu ponieważ może on zawierać przetrwalniki bakterii jadu kiełbasianego Clostridium Botulinum.
- Nie dosalaj dań maluszka, aby zmniejszyć u niego ryzyko rozwoju w późniejszym wieku nadciśnienia tętniczego. W diecie niemowlęcia w pierwszym półroczu nie powinno znajdować się nawet minimalnych ilości soli, w drugim półroczu maksymalnie 1 szczypta (0,2g).
- Jeśli Twój maluszek jest na diecie wegetariańskiej wymaga specjalistycznej opieki żywieniowej i odpowiedniej suplementacji. Pamiętaj, że zbilansowanie wegańskiej diety niemowlęcia jest bardzo trudne, a ryzyko błędów żywieniowych bardzo duże 8Fewtrell M, Bronsky J, Campoy C i wsp. Complementary Feeding: A Position Paper by the European Society for Paediatric Gastroenterology, Hepatology, and Nutrition (ESPGHAN) Committee on Nutrition. J Pediatr Gastroenterol Nutr 2017;64:119-132..
- Do prawidłowego rozwoju dziecka potrzebna jest suplementacja witaminą D w dawce zależnej od wieku dziecka, a w drugim półroczu również od jego sposobu żywienia. (link do artykułu o witaminie D)9Rusińska A, Płudowski P, Walczak M i wsp. Vitamin D Supplementation Guidelines for General Population and Groups at Risk of Vitamin D Deficiency in Poland-Recommendations of the Polish Society of Pediatric Endocrinology and Diabetes and the Expert Panel With Participation of National Specialist Consultants and Representatives of Scientific Societies-2018 Update. Front Endocrinol (Lausanne) 2018;9:246..
