Spis treści
Ciąża to początek 1000 pierwszych dni życia dziecka, który wiele zmienia w życiu przyszłej mamy. Zmiany dotyczą całego organizmu, także jamy ustnej i mogą wpływać na zdrowie dziecka. Dlaczego szczególnie warto zadbać o stan zębów w ciąży? Czy można stosować znieczulenie? Czy RTG jest bezpieczny dla dziecka? Jak często odwiedzać dentystę? Czy lepiej poczekać z leczeniem stomatologicznym na zakończenie ciąży? Ten artykuł rozwieje wszelkie wątpliwości dotyczące wpływu ciąży na zęby.
Jak ciąża wpływa na zęby?
Ciąża to szczególny okres w życiu kobiety, w którym dochodzi do bardzo dużych zmian w organizmie.1Syrenicz A.; Wyd. Pomorski 1. Uniwersytet Medyczny, Szczecin 2009; Endokrynopatie w ciaży Przede wszystkim ma na nie wpływ zmieniający się poziom hormonów, szczególnie wzrost poziomu estrogenu i progesteronu we krwi.2Syrenicz A.; Wyd. Pomorski 1. Uniwersytet Medyczny, Szczecin 2009; Endokrynopatie w ciaży Dlatego właśnie w czasie ciąży przyszła mama będzie mogła zaobserwować u siebie wiele nowych objawów, również tych dotyczących zębów i jamy ustnej.3Syrenicz A.; Wyd. Pomorski 1. Uniwersytet Medyczny, Szczecin 2009; Endokrynopatie w ciaży 4Stelmach M., Medical Tribune, styczeń 2016, nr 1; Opieka stomatologiczna w czasie ciąży
W ciąży mogą pojawić się:
- krwawienie dziąseł
- przerost i rozpulchnienie dziąseł
- nieprzyjemny zapach z ust
- nadwrażliwość zębów5Nakonieczna-Rudnicka M, Bachanek T., Magazyn Stom 2001; 5: 30-32.Wybrane problemy stomatologiczne występujące u kobiet w ciąży
Przede wszystkim profilaktyka
Kompleksowa higiena jamy ustnej oraz przeciwdziałanie chorobom zębów jest niezbędnym elementem planowania dziecka. Odpowiedzialne przygotowanie do ciąży powinno obejmować nie tylko wizytę u lekarza ginekologa, ale obowiązkowo także wizytę u lekarza stomatologa.6Nakonieczna-Rudnicka M, Bachanek T., Magazyn Stom 2001; 5: 30-32.Wybrane problemy stomatologiczne występujące u kobiet w ciąży Takie postępowanie daje możliwość wyeliminowania potencjalnych zębopochodnych ognisk infekcji i znacznie ograniczy ryzyko stresujących wizyt w okresie ciąży.7Nakonieczna-Rudnicka M, Bachanek T., Magazyn Stom 2001; 5: 30-32.Wybrane problemy stomatologiczne występujące u kobiet w ciąży Jak jednak wygląda postępowanie w przypadku potrzeby leczenia zębów w ciąży?
Leczenie stomatologiczne w czasie ciąży
W ciąży można, a jeżeli zachodzi taka konieczność, trzeba leczyć zęby.8Wal-Adamczak A., Orzechowska A., Polska Stomatologia Dziecięca, 1/2016, wrzesień; Opieka Stomatologiczna w czasie ciąży Należy pamiętać, że pierwszy trymestr to okres, w którym istnieje ryzyko najpoważniejszych uszkodzeńmorfologicznych dziecka.9Wal-Adamczak A., Orzechowska A., Polska Stomatologia Dziecięca, 1/2016, wrzesień; Opieka Stomatologiczna w czasie ciąży 10Pytko-Polończyk J, Grabska A; Czas Stomatol 2003; 5: 315-320; Różne aspekty opieki stomatologicznej u pacjentek w ciąży − na podstawie piśmiennictwaW tym czasie dochodzi do tworzenia się podstawowych narządów (organogeneza), dlatego planowe zabiegi warto przełożyć na późniejszy okres.11Pytko-Polończyk J, Grabska A; Czas Stomatol 2003; 5: 315-320; Różne aspekty opieki stomatologicznej u pacjentek w ciąży − na podstawie piśmiennictwa W I trymestrzeciążydentysta powinien zbadać stan uzębienia, wdrożyć zalecenia higieniczne i dietetyczne (m.in. ograniczenie słodyczy do minimum), ustalić plan ewentualnego leczenia i poinformować pacjentkę o zwiększonym ryzyku chorób dziąseł i przyzębia.12Wal-Adamczak A., Orzechowska A., Polska Stomatologia Dziecięca, 1/2016, wrzesień; Opieka Stomatologiczna w czasie ciąży 13Pytko-Polończyk J, Grabska A; Czas Stomatol 2003; 5: 315-320; Różne aspekty opieki stomatologicznej u pacjentek w ciąży − na podstawie piśmiennictwa A także uspokoić, że występujący w tym czasie ból dziąseł w czasie ciąży jest sytuacją normalną, a także jak przyszła mama, może sobie pomóc.14Nakonieczna-Rudnicka M, Bachanek T., Magazyn Stom 2001; 5: 30-32.Wybrane problemy stomatologiczne występujące u kobiet w ciąży Ból zęba w pierwszym trymestrze ciąży jest wskazaniem do jak najszybszego odwiedzenia stomatologa. Rozpocznie on leczenie, aby przynieść ulgę przyszłej mamie.15Pytko-Polończyk J, Grabska A; Czas Stomatol 2003; 5: 315-320; Różne aspekty opieki stomatologicznej u pacjentek w ciąży − na podstawie piśmiennictwa
W II trymestrze i na początku trzeciegomożna bezpiecznie wykonywać planowane leczenie. Istnieje wtedy najmniejsze ryzyko poronienia czy porodu przedwczesnego.16Nakonieczna-Rudnicka M, Bachanek T., Magazyn Stom 2001; 5: 30-32.Wybrane problemy stomatologiczne występujące u kobiet w ciąży 17Pytko-Polończyk J, Grabska A; Czas Stomatol 2003; 5: 315-320; Różne aspekty opieki stomatologicznej u pacjentek w ciąży − na podstawie piśmiennictwa
Pod koniec ciąży warto wdrożyć prenatalną profilaktykę próchnicy u dziecka, tak aby przyszła mama wiedziała jak postępować by nie zarazić swojego malucha bakteriami próchnicotwórczymi.18Sienicka M., Turska-Szybka A.; Dent. Med. Probl. 2015,52,1 93-100; Świadomość kobiet ciężarnych na temat zapobiegania próchnicy wczesnego dzieciństwa
Znieczulenie w ciąży
W czasie planowego leczenia zębów w ciąży oraz przy bólu zęba w ciąży można stosować niektóre środki znieczulające.19Nakonieczna-Rudnicka M, Bachanek T., Magazyn Stom 2001; 5: 30-32.Wybrane problemy stomatologiczne występujące u kobiet w ciąży 20Pytko-Polończyk J, Grabska A; Czas Stomatol 2003; 5: 315-320; Różne aspekty opieki stomatologicznej u pacjentek w ciąży − na podstawie piśmiennictwa ,7) Należy zatem poinformować stomatologa w którym tygodniu ciąży znajduje się pacjentka.21Pytko-Polończyk J, Grabska A; Czas Stomatol 2003; 5: 315-320; Różne aspekty opieki stomatologicznej u pacjentek w ciąży − na podstawie piśmiennictwa Znieczulenie u dentysty w ciąży jest jak najbardziej możliwe, istnieje opcja wyboru takiego preparatu, które nie przenika do łożyska.22Pytko-Polończyk J, Grabska A; Czas Stomatol 2003; 5: 315-320; Różne aspekty opieki stomatologicznej u pacjentek w ciąży − na podstawie piśmiennictwa Nie używa się natomiast leków znieczulających, które zawierają środki obkurczające (czyli adrenalinę, noradrenalinę).23Pytko-Polończyk J, Grabska A; Czas Stomatol 2003; 5: 315-320; Różne aspekty opieki stomatologicznej u pacjentek w ciąży − na podstawie piśmiennictwa 24Malinowski S., Magazyn Stom 1997; 8: 19-25; Leczenie stomatologiczne w okresie ciąży – możliwości i ograniczenia W pierwszym trymestrze nie wolno stosować podtlenku azotu, ponieważ jest to lek zwiększający ryzyko poronienia.25Nakonieczna-Rudnicka M, Bachanek T., Magazyn Stom 2001; 5: 30-32.Wybrane problemy stomatologiczne występujące u kobiet w ciąży
Zęby z miazgą w stanie rozpadu zgorzelinowego (tzw. martwe) powinny zostać zakwalifikowane do leczenia kanałowego lub w ostateczności usunięte.26Nakonieczna-Rudnicka M, Bachanek T., Magazyn Stom 2001; 5: 30-32.Wybrane problemy stomatologiczne występujące u kobiet w ciąży 27Pytko-Polończyk J, Grabska A; Czas Stomatol 2003; 5: 315-320; Różne aspekty opieki stomatologicznej u pacjentek w ciąży − na podstawie piśmiennictwa Zgromadzone w nich produkty gnilnego rozpadu bakteryjnego niosą za sobą ryzyko ostrych stanów zapalnych i powikłań miejscowych, a nawet ogólnych takich jak np. ropnie.28Pytko-Polończyk J, Grabska A; Czas Stomatol 2003; 5: 315-320; Różne aspekty opieki stomatologicznej u pacjentek w ciąży − na podstawie piśmiennictwa Nie wolno bagatelizować takich sytuacji, ponieważ zakażenie niesie ze sobą ryzyko zdrowotne dla dziecka.
Zdjęcie RTG w ciąży
Promieniowanie jonizujące jest czynnikiem działającym na płód teratogennie (powoduje wady rozwojowe), dlatego należy poinformować personel wykonujący RTG zęba o swoim stanie.29Stelmach M., Medical Tribune, styczeń 2016, nr 1; Opieka stomatologiczna w czasie ciąży Takie pojedyncze prześwietlenie zęba dostarcza jednak płodowi dawkę 4 razy mniejszą niż promieniowanie kosmiczne w ciągu doby.30Wal-Adamczak A., Orzechowska A., Polska Stomatologia Dziecięca, 1/2016, wrzesień; Opieka Stomatologiczna w czasie ciąży Są to dawki dalekie od przyjętych za szkodliwe.31Wal-Adamczak A., Orzechowska A., Polska Stomatologia Dziecięca, 1/2016, wrzesień; Opieka Stomatologiczna w czasie ciąży Oczywiście w trakcie wykonywania zdjęcia muszą zostać zachowane wszelkie środki ostrożności, takie jak: zastosowanie ołowianego fartucha i/lub kołnierza.32Wal-Adamczak A., Orzechowska A., Polska Stomatologia Dziecięca, 1/2016, wrzesień; Opieka Stomatologiczna w czasie ciąży Za normę przyjmuje się wykonywanie wszelkich planowych zdjęć dopiero po rozwiązaniu.33Stelmach M., Medical Tribune, styczeń 2016, nr 1; Opieka stomatologiczna w czasie ciąży 34Wal-Adamczak A., Orzechowska A., Polska Stomatologia Dziecięca, 1/2016, wrzesień; Opieka Stomatologiczna w czasie ciąży 5) W sytuacjach kiedy prawidłowe rozpoznanie może być postawione na podstawie zdjęcia, można wykonać RTG zęba w ciąży, przy zachowaniu wspomnianych wcześniej środków ostrożności. 35Stelmach M., Medical Tribune, styczeń 2016, nr 1; Opieka stomatologiczna w czasie ciąży 36Wal-Adamczak A., Orzechowska A., Polska Stomatologia Dziecięca, 1/2016, wrzesień; Opieka Stomatologiczna w czasie ciąży 37Pytko-Polończyk J, Grabska A; Czas Stomatol 2003; 5: 315-320; Różne aspekty opieki stomatologicznej u pacjentek w ciąży − na podstawie piśmiennictwa
Co warte podkreślenia, w przypadku bólu należy koniecznie zgłosić się do dentysty.38Stelmach M., Medical Tribune, styczeń 2016, nr 1; Opieka stomatologiczna w czasie ciąży Stomatolog może wówczas rozpocząć leczenie, a wykonanie zdjęcia odroczyć do czasu po rozwiązaniu.39Stelmach M., Medical Tribune, styczeń 2016, nr 1; Opieka stomatologiczna w czasie ciąży 40Wal-Adamczak A., Orzechowska A., Polska Stomatologia Dziecięca, 1/2016, wrzesień; Opieka Stomatologiczna w czasie ciąży
Jak często można robić rtg?
Jeśli chodzi o medyczne zastosowania promieniowania rtg,nie istnieje pojęcie dawki granicznej.41Pytko-Polończyk J, Grabska A; Czas Stomatol 2003; 5: 315-320; Różne aspekty opieki stomatologicznej u pacjentek w ciąży − na podstawie piśmiennictwa Nie można powiedzieć, że w ciągu roku można zrobić nie więcej niż jedno czy dwa badania rtg.42Pytko-Polończyk J, Grabska A; Czas Stomatol 2003; 5: 315-320; Różne aspekty opieki stomatologicznej u pacjentek w ciąży − na podstawie piśmiennictwa Jeżeli korzyści zdrowotne określone przez lekarza kierującego na badanie i potwierdzone przez lekarza radiologa, który będzie je nadzorował przewyższają ewentualne szkody, to trzeba to badanie wykonać.43Wal-Adamczak A., Orzechowska A., Polska Stomatologia Dziecięca, 1/2016, wrzesień; Opieka Stomatologiczna w czasie ciąży 44Pytko-Polończyk J, Grabska A; Czas Stomatol 2003; 5: 315-320; Różne aspekty opieki stomatologicznej u pacjentek w ciąży − na podstawie piśmiennictwa
Dawki promieniowania RTG są dziś znacznie ograniczone i przy zachowaniu środków ostrożności, wykonane RTG zęba w ciąży, również wykonane RTG zęba w pierwszych dniach ciąży nie powinno nieść za sobą negatywnych następstw. 45Stelmach M., Medical Tribune, styczeń 2016, nr 1; Opieka stomatologiczna w czasie ciąży 46Wal-Adamczak A., Orzechowska A., Polska Stomatologia Dziecięca, 1/2016, wrzesień; Opieka Stomatologiczna w czasie ciąży Nie ma jednoznacznych wytycznych jak często można robić RTG.47Pytko-Polończyk J, Grabska A; Czas Stomatol 2003; 5: 315-320; Różne aspekty opieki stomatologicznej u pacjentek w ciąży − na podstawie piśmiennictwa W wielu sytuacjach badanie RTG jamy ustnej jest konieczne do postawienia właściwej diagnozy.48Wal-Adamczak A., Orzechowska A., Polska Stomatologia Dziecięca, 1/2016, wrzesień; Opieka Stomatologiczna w czasie ciąży 49Pytko-Polończyk J, Grabska A; Czas Stomatol 2003; 5: 315-320; Różne aspekty opieki stomatologicznej u pacjentek w ciąży − na podstawie piśmiennictwa Szczególną RTG szkodliwość wykazuje w pierwszym trymestrze ciąży, ponieważ wtedy tworzą się narządy i organy u dziecka, ale nawet wtedy wykonanie zdjęcia, przy zachowaniu środków ostrożności nie wyrządzi krzywdy ani dziecku ani ciężarnej.50Nakonieczna-Rudnicka M, Bachanek T., Magazyn Stom 2001; 5: 30-32.Wybrane problemy stomatologiczne występujące u kobiet w ciąży 51Wal-Adamczak A., Orzechowska A., Polska Stomatologia Dziecięca, 1/2016, wrzesień; Opieka Stomatologiczna w czasie ciąży 52Pytko-Polończyk J, Grabska A; Czas Stomatol 2003; 5: 315-320; Różne aspekty opieki stomatologicznej u pacjentek w ciąży − na podstawie piśmiennictwa
Jak dbać o stan zdrowia jamy ustnej w ciąży
Kontrolne badanie jamy ustnej oraz profesjonalne zabiegi higienizacyjno-profilaktyczne u kobiet w ciąży powinny być powtarzane w każdym trymestrze.53Sienicka M., Turska-Szybka A.; Dent. Med. Probl. 2015,52,1 93-100; Świadomość kobiet ciężarnych na temat zapobiegania próchnicy wczesnego dzieciństwa
Każda ciężarna pacjentka powinna być poinformowana przez stomatologa o następujących kwestiach:
- Konieczności szczotkowania zębów pastą z fluorem minimum dwa razy dziennie. Zalecane jest szczotkowanie zębów po każdym posiłku, a w sytuacji wystąpienia wymiotów wskazane jest przepłukanie jamy ustnej wodą i odroczenie mycia zębów o mniej więcej pół godziny, aby zminimalizować ryzyko erozji szkliwa.54Stelmach M., Medical Tribune, styczeń 2016, nr 1; Opieka stomatologiczna w czasie ciąży
- Codzienne oczyszczanie powierzchni stycznych nitką dentystyczną.55Stelmach M., Medical Tribune, styczeń 2016, nr 1; Opieka stomatologiczna w czasie ciąży
- Zalecanie stosowania preparatów uwalniających fluor: pasta do zębów, bezalkoholowe płukanki zawierające związki fluoru, np. w stężeniu około 200 ppmF (raz dziennie) i 900 ppmF (raz w tygodniu).56Stelmach M., Medical Tribune, styczeń 2016, nr 1; Opieka stomatologiczna w czasie ciąży
- Zalecanie stosowania w II i III trymestrze ciąży ksylitolu i chloroheksydyny.57Stelmach M., Medical Tribune, styczeń 2016, nr 1; Opieka stomatologiczna w czasie ciąży
- Zalecanie oczyszczania powierzchni języka, ponieważ gromadzący się na nim nalot zawiera drobnoustroje i złuszczone komórki, które stanowią rezerwuar składników płytki nazębnej.58Wasilewska A, Słotwińska I, Siedlecka M., Czas Stomatol 2000; 53(4): 215-219.; Występowanie próchnicy oraz poziom higieny jamy ustnej u kobiet w ciąży cierpiących na refluks
- Sposób żywienia kobiety ciężarnej ma duży wpływ na stan uzębienia. Dieta powinna być zbilansowana i bogata m.in. w białko, wapń, fosfor, fluor i witaminy (A, C i D).59Poradnik żywienia kobiet w ciąży. Wyd. Instytutu 8. Matki i Dziecka w Warszawie 2013
- Równie istotna jak jakość diety jest ilość i częstotliwość spożywanych posiłków. Należy unikać podjadania między posiłkami oraz w nocy, ponieważ prowadzi to do ciągłego odkładania płytki nazębnej i spadku pH w jamie ustnej.
- Płyn do płukania jamy ustnej w ciąży nie powinien być na bazie alkoholu, za to zawierać związki fluoru, które są jak najbardziej zalecane przez ekspertów w czasie ciąży. Stosowanie płukanek przyczynia się do lepszego oczyszczania zębów, zmniejsza retencję płytki nazębnej, remineralize wczesne zmiany próchnicowe.60Malinowski S., Magazyn Stom 1997; 8: 19-25; Leczenie stomatologiczne w okresie ciąży – możliwości i ograniczenia
Słodycze w ciąży
Powszechnym mitem jest to, że w ciąży zęby są słabsze i same się psują. Prawdą jest, że u kobiet w ciąży często zęby pogarszają swój stan, jednak jest to spowodowane niekorzystnymi zmianami w diecie – spożywaniem dużej ilości cukrów, nocnym podjadaniem czy nieregularnymi posiłkami. W połączeniu z mniejszym wydzielaniem śliny w I i II trymestrze ciąży, potrafi to mocno zagrozić zębom ciężarnej. 61Patil, SR., (2013). Oral changes in pregnant and nonpregnant women: A case-control study. J Orofac Sci, 2013, 5:118-22 62Jain, K., Kaur, H., (2015). Prevalence of oral lesions and measurement of salivary pH in the different trimesters of pregnancy. Singapore Med J. 2015 Jan;56(1):53-7.)
W I trymestrze dodatkowo dochodzą jeszcze nieprawidłowości związane z układem pokarmowym, między innymi wymioty: uszkadzające szkliwo i dodatkowo obniżające pH jamy ustnej. Jednak w praktyce wszystkie te czynniki ryzyka da się wyeliminować właściwą higieną jamy ustnej oraz zdrową dietą ciężarnej! Obecność zmian zapalnych w jamie ustnej może grozić przedwczesnym porodem i niską masą urodzeniową dziecka63Charciarek U.: Zdrowie jamy ustnej a ciąża. TPS 2005; 11: 40-42, dlatego nie warto ryzykować zdrowia malucha podjadaniem słodkich przekąsek i zaniedbywaniem higieny jamy ustnej.
Warto zatem pamiętać, że leczenie stomatologiczne kobiet w ciąży jest bezpieczne. Przede wszystkim należy stawiać na edukację i profilaktykę, żeby w pierwszej kolejności uniknąć problemów z zębami. Już na etapie planowania ciąży trzeba koniecznie udać się do stomatologa a podczas ciąży przynajmniej raz w trymestrze odwiedzić gabinet dentystyczny.
