Spis treści
Ten artykuł omawia najważniejsze skutki, przyczyny i objawy odwodnienia u dzieci i to jak zaradzić odwodnieniu.
Gdy usłyszysz, jak Twoje dziecko woła, że chce mu się pić, to znak że już w pewnym stopniu jest odwodnione. Odczucie pragnienia nie jest idealnym mechanizmem, gdyż pojawia się wówczas, gdy organizm już czuje niedobór wody. Ponieważ każda nasza komórka składa się z wody, nawet niewielkie odwodnienie nie pozostaje bez wpływu na samopoczucie malucha.
Przyczyny odwodnienia
Woda ma nieoceniony wpływ na nasz organizm. Bierze udział we wszystkich procesach zachodzących w naszym ciele. Przede wszystkim jest składnikiem budulcowym – organizm osoby dorosłej w 65% składa się z wody a niemowlęcia aż w 75%1Stanowisko Grupy Ekspertów w sprawie zaleceń dotyczących spożycia wody i innych napojów przez niemowlęta, dzieci i młodzież, standardy medyczne/interna, 2010, T. 1, 7–15! Niemowlęta i małe dzieci należą do osób szczególnie narażonych na odwodnienie, gdyż zapotrzebowanie na wodę u niemowląt, w przeliczeniu na kg masy ciała, jest czterokrotnie wyższe niż u osób dorosłych2 Dodatkowo te najmłodsze mają utrudnioną możliwość sygnalizowania swoich potrzeb, a te nieco starsze często zapominają o piciu, tak bardzo zaaferowane są zabawą. To my dorośli musimy pamiętać o ich potrzebach i nie dopuszczać do odwodnienia. Przyczyną odwodnienia może też być biegunka, wymioty lub wysoka temperatura otoczenia.
Skutki odwodnienia
Woda jest składnikiem niezbędnym do życia, w organizmie pełni także funkcję uniwersalnego rozpuszczalnika, uczestniczy w transporcie m.in. składników odżywczych, stanowi idealne środowisko dla prawidłowego przebiegu procesów metabolicznych i reguluje gospodarkę cieplną2Poradnik żywienia dziecka w wieku od 1. do 3. roku życia, Instytut Matki i Dziecka, Warszawa 2013.. Nic zatem dziwnego, że niedostatek tak ważnego składnika niesie ze sobą negatywne skutki. Mózg noworodka aż w 85% składa się z wody3Demel A, Wolf M, Poets CF, Franz AR. Effect of different assumptions for brain water content on absolute measures of cerebral oxygenation determined by frequency-domain near-infrared spectroscopy in preterm infants: an observational study. BMC Pediatrics. 2014;14:206., stąd tak ważna rola odpowiedniego nawodnienia dla samopoczucia dziecka, a gdy jest starsze – także jego wyników w nauce. Nawet niewielkie odwodnienie może negatywnie wpływać na poziom koncentracji, koordynację ręka-oko czy zapamiętywanie, sprawia też, że dziecko szybciej się męczy i ma gorsze samopoczucie4Perry CS I wsp., Hydration Status Moderates the Effects of Drinking Water on Children’s Cognitive Performance Appetite 95, 520-527. 2015 Aug 10 5Khana N. A., Rainea L. B., Drollettea E. S. i wsp.: The Relationship between Total Water Intake and Cognitive Control among Prepubertal Children. Ann Nutr Metab 2015;66(suppl 3):38–41.. Z kolei długotrwałe odwodnienie wywołane zbyt niskim w stosunku do zapotrzebowania spożyciem płynów, może prowadzić do pojawienia się chorób układu moczowego, w tym kamieni nerkowych6Evan A., Physiopathology and etiology of stone formation in the kidney and the urinary tract., Pediatric Nephrology 25.5 (2010): 831-841.. Przy znacznej utracie wody z organizmu pojawiają się poważne problemy: z wydolnością fizyczną i intelektualną, termoregulacją i funkcjonowaniem układu sercowo-naczyniowego7Scientific Opinion on Dietary Reference Values for water, EFSA Panel on Dietetic Products, Nutrition, and Allergies, EFSA Journal 2010; 8(3):1459. Dlatego nie wolno bagatelizować roli prawidłowego nawodnienia już od pierwszych dni życia.
Jak uniknąć odwodnienia
Odwodnienie u dziecka może być groźne, dlatego w przypadku jakichkolwiek wątpliwości czy utrzymujących się dolegliwości, należy zawsze skonsultować się z lekarzem. Warto zachować szczególną ostrożność i czujność w utrzymaniu prawidłowego nawodnienia dziecka nie tylko w przypadku choroby, ale i w czasie gorących dni oraz po prostu na co dzień. Do 6. miesiąca życia pokarm mamy zaspokaja wszystkie potrzeby dziecka, nawet w największe upały, w późniejszym okresie nic nie stoi na przeszkodzie, by podawać dziecku do picia wodę8Poradnik karmienia piersią, Polskie Towarzystwo Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci (PTGHiŻDz), Warszawa, 2016. W domu, na spacerze, w żłobku, czy w przedszkolu dzieci powinny mieć zawsze dostęp do picia – kubki, szklanki i butelki z wodą powinny być zawsze w zasięgu wzroku dziecka, tak by mogło ono wskazać, że chce pić9Poradnik żywienia dziecka w wieku od 1. do 3. roku życia, Instytut Matki i Dziecka, Warszawa 2013..
Objawy odwodnienia
Niemowlęta są szczególnie wrażliwą grupą a dziennie mogą tracić tyle wody, co 15% swojej masy ciała10Jarosz M., Normy Żywienia dla populacji Polski, Instytut Żywności i Żywienia, 2017, s.241.! W dodatku skutki odwodnienia mogą być dużo poważniejsze niż u dorosłych11Jarosz M., Normy Żywienia dla populacji Polski, Instytut Żywności i Żywienia, 2017, s.241. a im mniejsze dziecko tym większe ryzyko odwodnienia12Koletzko S. i wsp., Acute infectious diarrhea in children. Deutsches Ärzteblatt International, 2009, 106.33: 539.. Dlatego ważne by rozpoznać objawy nadmiernej utraty wody i wcześnie interweniować.
Objawów odwodnienia jest kilka13Pieścik-Lech M. i wsp., Ostra biegunka infekcyjna, w: Szajewska H, Horvath A., Żywienie i leczenia żywieniowe dzieci i młodzieży, Medycyna praktyczna, Kraków, 2017. Przede wszystkim należy oceniać ogólny stan dziecka tzn. czy dziecko nie jest spragnione, niespokojne, senne, wiotkie, czy skóra nie jest przypadkiem zimna czy spocona. Dodatkowo warto zwrócić uwagę na oczy (czy nie są zapadnięte) oraz błony śluzowe, czy w miejsce zwykłego stanu wilgotności nie stają się klejące, podsychające a nawet suche. Wskazówką też są łzy: alarmująca jest ich zmniejszona objętość lub brak. Jeżeli wymienione objawy występują u dziecka, powinno ono zostać zbadane przez lekarza w celu oceny stopnia odwodnienia14Guarino A. i wsp., European Society for Pediatric Gastroenterology, Hepatology, and Nutrition/European Society for Pediatric Infectious Diseases Evidence-based guidelines for the management of acute gastroenteritis in children in Europe: Update 2014, JPGN 2014, 59.1, 132-152. Bardzo pomocne będą informacje w zakresie: ostatnich pomiarów masy ciała dziecka (spadek masy ciała to najlepszy sposób oceny stopnia odwodnienia!), liczby zużytych pieluszek, ilości oddawanego moczu, stanu ogólnego, aktywności, oceny zapadnięcia gałek ocznych, ilości przyjętych płynów oraz temperatury ciała15Rybak A., Wytyczne postępowania w ostrej biegunce u dzieci – nowości i zmiany, Standardy Medyczne/Pediatria, 2008, T. 5, 275–284. Ważnym zadaniem dla rodzica jest zatem rozpoznanie objawów odwodnienia, zwrócenie uwagi na powyższe parametry, zanotowanie jak najwięcej informacji i dokładne przekazanie ich lekarzowi.
Stopnie odwodnienia16Stanowisko Grupy Ekspertów w sprawie zaleceń dotyczących spożycia wody i innych napojów przez niemowlęta, dzieci i młodzież, standardy medyczne/interna, 2010, T. 1, 7–15
- łagodne odwodnienie charakteryzuje suchość w jamie ustnej i śluzówkach czy rozdrażnienie,
- odwodnienie średniego stopnia przy wyżej wspomnianych objawach pojawia się dodatkowo osłabienie i przyspieszone bicie serca. Długotrwałe, oprócz zaburzeń metabolicznych, może być odpowiedzialne za powstawanie kamieni nerkowych, zaparć, zaburzeń w układzie sercowo‑naczyniowym czy ośrodkowym układzie nerwowym.
- ciężkie odwodnienie to skrajny stan wymagający hospitalizacji. Powoduje obniżenie ciśnienia, czasem wstrząs, objawy neurologiczne, stan szybko się pogarsza. Może doprowadzić do zaburzenia czynności metabolicznej ustroju, a nawet doprowadzić do śmierci.
Odwodnienie spowodowane chorobą
Odwodnienie wywołane chorobą może mieć poważne konsekwencje zdrowotne. Ze szczególną troską należy zadbać o dzieci, które mają biegunkę, wymioty czy gorączkę. Zapotrzebowanie na wodę znacznie wtedy wzrasta, stąd bardzo ważne jest w tym okresie systematyczne podawanie dzieciom małymi porcjami wody lub innych płynów zgodnie z zaleceniami lekarza17Poradnik żywienia dziecka w wieku od 1. do 3. roku życia, Instytut Matki i Dziecka, Warszawa 2013.. Szybko też może dojść do zaburzeń elektrolitowych i dziecko może wymagać podania specjalnego preparatu uzupełniającego ich poziom (tzw. doustny płyn nawadniający DPN) lub nawet hospitalizacji. Więcej na ten temat w artykule: Biegunka u dziecka.
Woda to najlepszy sposób na zaspokojenie pragnienia, a 1000 pierwszych dni życia to kluczowy czas dla kształtowania prawidłowych nawyków żywieniowych! Przyzwyczajanie dziecka już w 1. r.ż. do picia wody ma ogromne znaczenie w profilaktyce otyłości2 i jest inwestycją na przyszłość.
