Spis treści
Z tego artykułu dowiesz się:
- dlaczego właściwe bilansowanie posiłków ma znaczenie w diecie dla 2 i 3 latków.
- jakie niedobory żywieniowe występują najczęściej u dzieci
- na co warto zwracać uwagę by w diecie Twojego malucha nie było niedoborów.
Ważne 1000 pierwszych dni życia
Pierwsze trzy lata życia Twojego dziecka, czyli tak zwane „1000 pierwszych dni”, to niezwykle ważny okres dla jego przyszłego zdrowia. W tym okresie organizm rozwija się niezwykle intensywnie, a zapotrzebowanie na składniki odżywcze jest nawet sześciokrotnie wyższe niż u dorosłego (w przeliczeniu na masę ciała!)1Rychlik, Ewy, et al. „Normy żywienia dla populacji Polski.” Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH–Państwowy Instytut Badawczy, 2024.. Jak pokazuje najnowsze badanie PITNUTS 20242Wybrane wnioski z badania „Kompleksowa ocena sposobu żywienia dzieci w wieku od 5. m. ż. do 6. r. ż. badanie przekrojowe, ogólnopolskie 2024 rok – PITNUTS 2024” prezentowane podczas konferencji prasowej 10 kwietnia 2025. struktura spożycia produktów różni się od modelowej racji pokarmowej dla dzieci w wieku 1–3 lat, co dotyczy niedostatecznego udziału w posiłkach warzyw, ryb, olejów roślinnych czy nasion roślin strączkowych jako źródła białka roślinnegoStruktura spożycia produktów różni się od modelowej racji pokarmowej dla dzieci w wieku 1–3 lat, co dotyczy niedostatecznego udziału w posiłkach warzyw, ryb, olejów roślinnych, nasion roślin strączkowych jak źródła białka roślinnego. Mleko matki, choć wartościowe, nie jest już wystarczające, dlatego niezbędna jest żywność najwyższej jakości, która dostarczy składników do budowy i funkcjonowania organizmu. Szczególnie ważne są: wapń i witamina D dla mocnych kości, a także żelazo, jod i kwasy omega-3, wspierające rozwój umiejętności poznawczych3Jauregi-Lobera I., Iron deficiency and cognitive functions, Neuropsychatr Dis Treat. 2014, 10, 2087-2095.
Niedobór witaminy D i wapnia w diecie 2 latków i 3 latków
Niedobór witaminy D i wapnia w diecie to w Polsce problem, który utrzymuje się od lat i ma poważne konsekwencje dla zdrowia i rozwoju dzieci. Badanie PITNUTS Badanie PITNUTS 2024 przeprowadzone przez Instytut Matki i Dziecka4Wybrane wnioski z badania „Kompleksowa ocena sposobu żywienia dzieci w wieku od 5. m. ż. do 6. r. ż. badanie przekrojowe, ogólnopolskie 2024 rok – PITNUTS 2024” prezentowane podczas konferencji prasowej 10 kwietnia 2025. w 2024 roku wykazało, że aż 95% dzieci nie otrzymuje wystarczającej ilości witaminy D z dietą. Dodatkowo, niedobory wapnia stwierdzono u 44% dzieci po 1. roku życia. Porównując te dane z rokiem 20165Weker H.i wsp.:”Kompleksowa ocena sposobu żywienia dzieci w wieku 5.do 36. miesiąca życia – badanie ogólnopolskie 2016 rok”, Instytut Matki i Dziecka, 2017., widać, że problem niedoborów wciąż pozostaje nierozwiązany i na podobnym poziomie.
Witamina D i wapń są jak zgrany zespół – wzajemnie się wspierają w organizmie. Witamina D pomaga przyswajać wapń, który jest kluczowy dla budowy mocnych kości i zębów. Jeśli brakuje witaminy D, organizm nie jest w stanie efektywnie wykorzystać wapnia, nawet jeśli jest go dużo w diecie. Taka sytuacja może prowadzić do poważnych problemów z rozwojem układu kostnego, takich jak krzywica u dzieci. Jeśli do tego dojdzie niedobór samego wapnia, negatywne skutki mogą być jeszcze bardziej nasilone.6Rychlik, Ewy, et al. „Normy żywienia dla populacji Polski.” Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH–Państwowy Instytut Badawczy, 2024.
Źródło witaminy D w diecie dziecka 2 latka i diecie 3 latka
Zalecana dawka witaminy D w grupie wiekowej 1-3 lat to 600 IU/dobę tj. 15 µg/dobę7Rychlik, Ewy, et al. „Normy żywienia dla populacji Polski.” Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH–Państwowy Instytut Badawczy, 2024. Głównymi źródłami witaminy D są słońce, żywność oraz suplementy diety.
Słońce
Witamina D jest syntetyzowana w skórze pod wpływem promieni słonecznych, ale jest to w praktyce dość trudne u dzieci, z racji spełnienia jednocześnie kilku warunków:
- w Polsce tylko w okresie od maja do września,
- w godzinach 10:00 – 15:00,
- przy 18% odkrytego ciała (np. przedramiona i podudzia),
- przy 15 – 30 minutowej ekspozycji,
- oraz bez użycia filtrów słonecznych8Marcinkowska, Marta, Agnieszka Mickiewicz, and Marcin Fijałkowski. „Plejotopowe działanie witaminy D.” Choroby Serca i Naczyń 16.1 (2019): 45-52., co może być ryzykowne dla zdrowia.
Żywność
W żywności naturalnie witamina D występuje tylko w niektórych produktach. Większe ilości tej witaminy znajdziesz mi.in. w tłustych rybach oraz jajach. Niektóre produkty są wzbogacane sztucznie w witaminę D9Rychlik, Ewy, et al. „Normy żywienia dla populacji Polski.” Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH–Państwowy Instytut Badawczy, 2024. Przykładowo w diecie małych dzieci ważnym jej źródłem może być mleko modyfikowane.
Zawartość witaminy D w niektórych produktach spożywczych:
- śledź 20,2 µg/100 g,
- łosoś 13,5 µg/100 g,
- makrela atlantycka 3,8 µg/100 g,
- żółtko jaja 1,35 µg/100 g,
- mleko modyfikowane dla młodszych dzieci ( po 1. roku życia) 1,75 – 2 µg/100 g10Weker, Halina, et al. „Poradnik żywienia dziecka w wieku od 1. do 3. roku życia: praktyczne zastosowanie norm i zaleceń żywieniowych.”, 2020. a nawet do 3 µg/100 g.
Suplementacja
Jeżeli w diecie dziecka nie są obecne produkty fortyfikowane witaminą D takie jak mleko modyfikowane to suplementacja jest konieczna i zalecana przez cały rok. U dzieci w wieku 1 – 3 lata dawka powinna wynosić 600 IU cholekalcyferolu na dobę11Kuciński, Jakub, et al. „Aktualne zalecenia w Polsce dotyczące suplementacji witaminy D.” Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu 29.4 (2023): 277-282.. Jeżeli dziecko ma nadwagę lub otyłość warto skonsultować podawaną dawkę z lekarzem.
Źródła wapnia w diecie
Zalecana dawka wapnia dla dzieci w wieku 1-3 to 700 mg/dobę czyli w przeliczeniu na kilogram masy ciała to aż cztery razy więcej niż u osoby dorosłej12Rychlik, Ewy, et al. „Normy żywienia dla populacji Polski.” Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH–Państwowy Instytut Badawczy, 2024.! Główne źródło wapnia w diecie dziecka to mleko i produkty mleczne takie jak sery żółte, jogurty, kefiry. Jeśli Twoje dziecko pije mleko modyfikowane, ono również dostarcza ten ważny składnik. Kluczowe jest jednak, aby wybierać produkty mleczne bez dodatku cukru. Dlatego zrezygnuj z podawania Twojemu dziecku kupnych jogurtów owocowych, puddingów, mleka smakowego, serków waniliowych czy lodów. Choć zawierają wapń, dostarczają też spore ilości cukrów prostych, które są zdecydowanie niezalecane w diecie małych dzieci. Zadbaj, aby Twoje dziecko spożywało przynajmniej 3 porcje mleka lub produktów mlecznych każdego dnia, najlepiej bez dodatku cukru.
Wapń zawierają także niektóre warzywa i nasiona takich jak jarmuż, boćwina, brokuły, kapusta, szpinak, rośliny strączkowe, pestki słonecznika czy sezam. Pamiętaj jednak, że wapń z tych produktów jest gorzej przyswajalny przez organizm niż ten z produktów mlecznych. Dzieje się tak ze względu na obecność m.in. kwasu szczawiowego, który wiąże wapń, utrudniając jego wchłanianie13Rychlik, Ewy, et al. „Normy żywienia dla populacji Polski.” Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH–Państwowy Instytut Badawczy, 2024..
Pewne ilości wapnia mogą też pochodzić z wody pitnej. W żywieniu małych dzieci polecana jest woda źródlana lub niskozmineralizowana, najlepiej butelkowana z atestem14Weker, Halina, et al. „Poradnik żywienia dziecka w wieku od 1. do 3. roku życia: praktyczne zastosowanie norm i zaleceń żywieniowych.”, 2020..
Warzywa i owoce w diecie dziecka
Warzywa i owoce są kolejnym ważnym elementem prawidłowej diety, które bardzo często są deficytowe w diecie dziecka15Weker, Halina, et al. „Poradnik żywienia dziecka w wieku od 1. do 3. roku życia: praktyczne zastosowanie norm i zaleceń żywieniowych.”, 2020.. W Polsce niemal 90% małych dzieci spożywa za mało warzyw a 75% za mało owoców16Wybrane wnioski z badania „Kompleksowa ocena sposobu żywienia dzieci w wieku od 5. m. ż. do 6. r. ż. badanie przekrojowe, ogólnopolskie 2024 rok – PITNUTS 2024” prezentowane podczas konferencji prasowej 10 kwietnia 2025 i ta sytuacja niestety niewiele się poprawiła przez ostatnich kilka lat17Weker H.i wsp., Kompleksowa ocena sposobu żywienia dzieci w wieku 5.do 36. miesiąca życia – badanie ogólnopolskie 2016 rok, Instytut Matki i Dziecka, 2017.18Weker H i wsp., Kompleksowa ocena sposobu żywienia dzieci w wieku 13-36 miesięcy w Polsce, Instytut Matki i Dziecka, 2011.
Warzywa są niezastąpionym źródłem witamin (C, beta karotenu, witamin z grupy B). Dostarczają także składników mineralnych (potasu, magnezu, wapnia, manganu, miedzi, cynku, molibdenu, żelaza) oraz błonnika pokarmowego, który reguluje pracę przewodu pokarmowego małego dziecka19Rychlik, Ewy, et al. „Normy żywienia dla populacji Polski.” Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH–Państwowy Instytut Badawczy, 2024.. Niedobór błonnika to problem u co drugiego małego dziecka w Polsce, a za mało potasu, składnika niezbędnego dla prawidłowego metabolizmu i działania enzymów, otrzymuje prawie 90% dzieci.20Weker H.i wsp., Kompleksowa ocena sposobu żywienia dzieci w wieku 5.do 36. miesiąca życia – badanie ogólnopolskie 2016 rok, Instytut Matki i Dziecka, 2017 Dla zdrowego rozwoju maluchów kluczowe jest codzienne spożycie 5 porcji warzyw i 4 porcji owoców. Te wartościowe składniki powinny być obecne w każdym posiłku, pomagając zapobiegać niedoborom i budując podstawy prawidłowego żywienia.
Ryby w diecie dziecka źródłem jodu
W diecie dzieci w wieku 1-3 lat niepokojące jest również niewystarczające spożycie ryb, co negatywnie wpływa na dostarczanie niezbędnych składników odżywczych. W przypadku 99% dzieci odnotowano zbyt małą ilość długołańcuchowych kwasów nienasyconych (LC-PUFA) a u 30% jodu w diecie.21Weker H.i wsp., Kompleksowa ocena sposobu żywienia dzieci w wieku 5.do 36. miesiąca życia – badanie ogólnopolskie 2016 rok, Instytut Matki i Dziecka, 2017 Obydwa te składniki są niezbędne dla prawidłowego rozwoju mózgu a ich głównym źródłem są ryby22Rychlik, Ewy, et al. „Normy żywienia dla populacji Polski.” Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH–Państwowy Instytut Badawczy, 2024.. 1000 pierwszych dni życia to moment intensywnego rozwoju mózgu23Schwarzenberg i wsp., Advocacy for Improving Nutrition in the First 1000 Days To Support Childhood Development and Adult Health, Pediatrics 14,2, 2018., dlatego tak ważne jest dostarczenie tych kluczowych składników budulcowych.
Podsumowując, aby uniknąć niedoborów i zapewnić Twojemu dziecku prawidłowy rozwój, jego dieta powinna być odpowiednio zbilansowana i urozmaicona. To oznacza, że posiłki warto przygotowywać z różnorodnych produktów spożywczych, a porcje dostosować do potrzeb malucha. Niestety, mimo że rodzice aktywnie poszukują wiedzy, sposób żywienia wielu dzieci wciąż odbiega od zaleceń, co pokazało Badanie PITNUTS 202424Wybrane wnioski z badania „Kompleksowa ocena sposobu żywienia dzieci w wieku od 5. m. ż. do 6. r. ż. badanie przekrojowe, ogólnopolskie 2024 rok – PITNUTS 2024” prezentowane podczas konferencji prasowej 10 kwietnia 2025. Jeśli masz jakiekolwiek wątpliwości dotyczące diety Twojego dziecka, zawsze skonsultuj się z dietetykiem lub pediatrą.
