Spis treści
Pszenica to najpopularniejsze zboże w Polsce. Znajduje się ono zarówno na stole dorosłych, jak i w diecie dzieci. Czy słusznie? Mleko mamy lub mleko modyfikowane dopasowane do wieku to podstawa żywienia dziecka przez pierwszy rok życia. Światowa Organizacja Zdrowia rekomenduje wyłączne karmienie piersią przez pierwsze 6. miesięcy i kontynuowanie go tak długo jak chce tego mama i dziecko. Następnie przychodzi etap rozszerzania diety, który jest niezbędny do prawidłowego rozwoju malucha i powinien się rozpocząć pomiędzy 17. a 26. tygodniem życia dziecka. Zboża, tuż obok owoców i warzyw, stanowią jeden z pierwszych posiłków stałych w diecie niemowlęcia 1Szajewska H. i wsp., Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia PTGHiŻD, Pediatria, 2014, 11:3,321-338. Zboża, w tym pszenica to cenne źródło węglowodanów, błonnika a także witamin i składników mineralnych. Pszenica jest źródłem glutenu, którego wąskie grono populacji powinno unikać. Czy niemowlęta i dzieci także?
Ziarno pszenicy – co ma w środku?
Najbardziej popularną i rozpowszechnioną wersją pszenicy jest pszenica zwyczajna. Występuje ona np. w formie oczyszczonej i powstaje z niej tzw. tradycyjna mąka pszenna. Pomimo tego, że pszenica kojarzona jest z białą, oczyszczoną mąką to jej ziarno ma znacznie więcej zastosowań. Ziarno pszenicy to przede wszystkim źródło węglowodanów, a dokładniej skrobi, witamin z grupy B, białka, kwasu foliowego, witaminy E, żelaza, cynku i błonnika pokarmowego. Sto gram suchych ziaren pszenicy dostarcza ponad 300 kcal, z czego 10-15% stanowi białko roślinne, w tym 70% stanowi gluten (gliadyna i glutenina)2Rożnowski J., Kłosowska J., Polzer P., Żywieniowe i prozdrowotne znaczenie pszenicy orkisz (Triticum spelta L.), Borgis, Postępy Fitoterapii, 2015; (16)1: 45-49. Nie wszyscy wiedzą, że pszenica zawiera także przeciwutleniacze, gdzie najliczniejszą grupę stanowią polifenole3Gambuś H i wsp., Porównanie wartości wypiekowej mąki z pszenicy orkiszowej z mąką z pszenicy zwyczajnej, Żywność.Nauka.Technologia.Jakość, 2018, 25:1(114), 30-49. Zawarta w pszenicy inulina przyczynia się do lepszego wchłaniania składników potrzebnych do budowy kości takich jak wapń, fosfor czy magnez4Kulczyński B., Gramza-Michałowska A., Właściwości prozdrowotne fruktanów typu inuliny. Medycyna Rodzinna, 2016, 2, 86-90.
Pełnoziarniste znaczy wartościowe
Szczególną uwagę należy objąć produkty z pełnego ziarna, bo to właśnie one są najbardziej nasycone w składniki odżywcze. Pełnoziarniste produkty są uzyskane przez przetwórstwo nieobranego ziarna, dzięki czemu mają ciemniejsze zabarwienie, ale i także więcej błonnika i składników mineralnych – to właśnie produkty z pełnego ziarna powinny stanowić podstawą żywienia naszej populacji5Gambuś H i wsp., Porównanie wartości wypiekowej mąki z pszenicy orkiszowej z mąką z pszenicy zwyczajnej, Żywność.Nauka.Technologia.Jakość, 2018, 25:1(114), 30-49,6Jarosz M., Normy żywienia dla populacji polskiej, IŻŻ, Warszawa, 2017. Czy te same produkty zbożowe powinnyśmy uwzględniać w diecie niemowlęcia, małych dzieci i dorosłych? Czy każdy rodzaj produktów pszennych znajdzie zastosowanie w rozszerzaniu diety malucha?
Rodzaje pszenicy
Pszenica to jedno z najstarszych, najchętniej uprawianych zbóż, ma mnóstwo gatunków, które różnią się między sobą twardością, kolorem, zawartością białka i zastosowaniem. W zależności od przetwórstwa ziarna możemy uzyskać mąkę różnego typu, kaszę mannę, kaszę kuskus, kaszę bulgur, makaron pszenny, makaron pełnoziarnisty, mąkę pełnoziarnistą czy mąkę typu graham. Do najpopularniejszych gatunków należą: pszenica zwyczajna, pszenica twarda (durum) i pszenica orkisz. Te gatunki różnią się też zastosowaniem w przetwórstwie, ale to właśnie pszenica zwyczajna w naszych regionach najczęściej jest spotykana na stołach i sklepowych półkach.
Poznaj trzy gatunki pszenicy:
| Pszenica zwyczajna | Pszenica twarda (np. durum) | Pszenica orkisz |
| To najpopularniejsza odmiana o najszerszym zastosowaniu w polskich regionach. Używana do produkcji mąki, a także wyrobów piekarniczych, cukierniczych ale również stanowi często podstawę żywienia. Znajdzie zastosowanie w diecie niemowląt i małych dzieci, ponieważ używana jest do produkcji kaszy manny i kleików, które stanowią świetny posiłek podczas rozszerzania diety, ale także w żywieniu codziennym najmłodszych. Oczyszczone ziarna (kasza manna) są łatwo strawne i niskobłonnikowe, dzięki temu są bezpiecznym wyborem przy rozszerzaniu diety. | Mąka uzyskiwane z tej pszenicy, zwana semoliną jest powszechnie wykorzystywana do wyrobu wysokiej jakości makaronów. To odmiana, z której się produkuje także kuskus i kaszę bulgur. | Orkisz charakteryzuje się wyższą wartością odżywczą niż pszenica zwyczajna. W odniesieniu do zwyczajnej, charakteryzuje się niższą kalorycznością, a także wyższą zawartością białka, tłuszczu, błonnika, witamin oraz składników mineralnych. Podobnie jak pszenica zwyczajna, również ma wysoką zawartość glutenu, ale różni się on nieznacznie w budowie i odznacza się łatwiejszą strawnością. Orkisz charakteryzuje się wysoką zawartością nienasyconych kwasów tłuszczowych, które obniżają m in. stężenie cholesterolu całkowitego we krwi. Orkisz ma także więcej beta-karotenu i witaminy A od odmiany zwyczajnej7Rożnowski J., Kłosowska J., Polzer P., Żywieniowe i prozdrowotne znaczenie pszenicy orkisz (Triticum spelta L.), Borgis, Postępy Fitoterapii, 2015; (16)1: 45-49. |
Znaczenie pszenicy podczas rozszerzania diety
Eksperci są jednogłośni – zboża stanowią ważny element żywienia niemowlęcia i małych dzieci. Zboża, w tym pszenica są z jednym z najczęściej wymienianych produktów, o które warto rozszerzyć dietę niemowlęcia. Wprowadzenie pokarmów stałych do diety malucha powinno odbyć się pomiędzy 17. tyg. życia a 26. tyg. życia. Tak szeroki zakres umożliwia wyłączne karmienie piersią przez 6 miesięcy życia niemowlęcia. Dziecko w tym okresie rozwija pewne umiejętności, które przygotowują go do spożywania posiłków. Konieczność rozszerzania diety o produkty uzupełniające jest niezbędna z punktu widzenia zapotrzebowania niemowlęcia na składniki odżywcze, które nie mogą być już pokryte przez mleko. Zwiększa się zapotrzebowanie na energię, białko, żelazo, cynk, witaminy i składniki mineralne8Szajewska H. i wsp., Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia PTGHiŻD, Pediatria, 2014, 11:3,321-338. Na początku przygody ze zbożami warto sięgać po te niskobłonnikowe, czyli na przykład po oczyszczone ziarno pszenicy w formie kaszek czy kleików. Pszenica z racji swojego neutralnego smaku i łatwostrawności chętnie jest stosowana w przygotowaniu żywności przeznaczonej dla niemowląt. Kaszka manna czy kleiki są świetnym wyborem podczas rozpoczęcia drogi z uzupełnieniem diety o stałe produkty. Odpowiednia konsystencja kaszek ułatwia dziecku połykanie. Przy niechęci malucha, taki posiłek można wzbogacić o mleko, które aktualnie spożywa i zna. Nie zapominajmy, że kaszki z kaszy mannej czy kawałek miękkiego pszennego pieczywa to dobry sposób na wprowadzenie glutenu do diety dziecka. Zalecana ilość nowego produktu to około 2 łyżeczki.
Czy wiesz, że?
Niezwykle popularna wśród dorosłych dieta bezglutenowa ma wyłącznie zastosowanie u tych, którzy są chorzy na celiakię lub mają nadwrażliwość na gluten? Ponadto gluten, który uważany jest za silny alergen, powinien być wprowadzony do diety niemowlęcia pomiędzy 5. a 12. miesiącem życia! Opóźnianie wprowadzania do diety niemowlęcia potencjalnie alergizujących produktów nie ma żadnego uzasadnienia9Szajewska H. i wsp., Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia PTGHiŻD, Pediatria, 2014, 11:3,321-338.
Urozmaicanie diety Malucha
Wprowadzenie coraz większej ilości produktów stałych do diety z czasem będzie powodować, że ilość spożywanego mleka przez Malucha będzie ulegać zmniejszeniu. Pomimo rozszerzania diety, nabywaniu nowych umiejętności, radzenia sobie z innymi konsystencjami posiłku, nie możemy zapomnieć, że dziecko nadal ma wyjątkowe potrzeby żywieniowe10Szajewska H. i wsp., Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia PTGHiŻD, Pediatria, 2014, 11:3,321-338. Mały żołądek nie jest w stanie dużo pomieścić, dlatego warto się skupić nad tym by posiłki, które do niego trafiają były zbilansowane, bezpieczne i bogate w wartości odżywcze.
Jak wykorzystać do tego omawiane zboże?
Pszenica ma łagodny smak i wiele zastosowań. Będzie zatem pasować do dań wytrawnych i słodkich. Mając na uwadze, że dziecko nie jest małym dorosłym, nie tylko powinniśmy myśleć o urozmaiceniu jadłospisu, ale także o jakości i bezpieczeństwu. Żywność skierowana do niemowląt i małych dzieci musi spełniać o wiele bardziej wymagające normy pod względem jakości i pozostałości pestycydów, niż żywność dedykowana populacji dorosłej11Raport „Bezpieczeństwo żywności a potrzeby żywienioweniemowląt i małych dzieci”, pod red. Stowarzyszenia Promocji Zdrowego Żywienia Dzieci „Zdrowe Pokolenia”, Warszawa 2015. Dodatkowo w diecie Maluchów wystrzega się dodatek cukru czy soli do potraw, więc podawanie dzieciom tych samych posiłków, które spożywa reszta rodziny nie jest wskazane12Poradnik żywienia dziecka w wieku od 1. do 3. roku życia, Instytut Matki i Dziecka, Warszawa 2013. Niektóre kaszki, kleiki są wzbogacane w witaminy i składniki mineralne by dodatkowo móc zapobiegać potencjalnym niedoborom. Asortyment tych produktów jest bardzo szeroki. Od produktów zrobionych z jednego zboża, po wielozbożowe, mleczne czy bezmleczne. Z racji wysokich walorów odżywczych pszenicy orkisz warto zadbać o to, by była ona elementem żywienia najmłodszych.
Jak wykorzystać pszenicę w codziennym menu dziecka?
Możliwości jest mnóstwo. Dla tych Maluchów, które rozpoczynają swoją przygodę z produktami stałymi z pewnością musimy się kierować jakością, bezpieczeństwem i dopasowaniem konsystencji do umiejętności dziecka. Kaszki, kleiki, kasza manna w zupie, lub owocowych musach to z pewnością słuszne wybory na posiłki dla maluchów, które nie rozwinęły umiejętności gryzienia i spożywają jeszcze niewielkie ilości błonnika w diecie. Dzieci, które już lepiej sobie radzą z większymi ilościami błonnika w posiłku mogą śmiało sięgać po produkty z pełnego przemiału, które są bogate w składniki mineralne, witaminy z grupy B czy inulinę, która reguluję pracę jelit. Dobrym sposobem na wprowadzenie pełnoziarnistych produktów do diety dziecka jest ich stopniowe włączanie do diety w postaci:
- kawałka pieczywa razowego
- makaronu pełnoziarnistego w zupie
- podaniu kaszki wielozbożowej
- dodatku otrąb pszennych do ulubionych potraw
Nie można zapominać o wartości kasz gruboziarnistych jak np. bulgur, której dodatek do gulaszu czy zupy wzbogaci posiłek o cenne białko roślinne i kwas foliowy13Kulczyński B., Gramza-Michałowska A., Właściwości prozdrowotne fruktanów typu inuliny. Medycyna Rodzinna, 2016, 2, 86-90. Dzieci po 1. roku życia powinny spożywać aż 5 porcji produktów zbożowych14Poradnik żywienia dziecka w wieku od 1. do 3. roku życia, Instytut Matki i Dziecka, Warszawa 2013 i należy dążyć by większość stanowiły produkty z pełnego przemiału. Żywienie w okresie 13.-36. miesięcy życia dziecka to krytyczny okres dla budowania preferencji smakowych, które mogą mieć wpływ na jego zdrowie teraz i w przyszłości. Dlatego tak ważne jest odpowiedni dobór składników, które stanowią podstawę jego menu.
