Gorączka u dzieci – jak ją zbić, jak zrozumieć przyczyny?

Pomiar temperatury to chyba jeden z najczęściej kontrolowanych przez rodziców parametrów oceny stanu zdrowia.Wysoka temperatura u niemowlaka bywa powodem dużego niepokoju, zwłaszcza gdy pojawia się po raz pierwszy. Dlatego warto wiedzieć jak powinno się prawidłowo kontrolować ciepłotę ciała, co może wywoływać gorączkę u dziecka i co zrobić by ją zbić?

Podwyższona temperatura u niemowlaka i małych dzieci

Wspomniany pomiar temperatury to podstawowy parametr oceny stanu zdrowia dziecka. W warunkach prawidłowych (w spoczynku, przed rozpoczęciem jakiejkolwiek aktywności) taka podstawowa temperatura ciała waha się w przedziale od 36,4 do 37,6’C. Jednak nie każda podwyższona temperatura u dziecka to od razu gorączka.

Do fizjologicznego wzrostu temperatury dochodzi pod wpływem wielu czynników. Znaczenie ma również miejsce, w którym tego pomiaru dokonujemy (nie tylko część ciała, ale i pomieszczenie).

Temperatura ciała może sięgać nawet do 37,6’C (pomiar w uchu lub odbytnicy), a każde miejsce pomiaru ma dość szeroki zakres wartości prawidłowych. Dodatkowo pomiary ciepłoty mogą wykazywać duże wahania w zależności od pory dnia: zwykle jest wyższa w godzinach wieczornych. Ale warunki panujące w otoczeniu (temperatura powietrza) i aktywność dziecka również mają tutaj znaczenie. U małych dzieci najlepiej wykonywać pomiar temperatury w godzinach porannych, po przebudzeniu, przed rozpoczęciem jakiejkolwiek aktywności fizycznej.

Duże znaczenie ma też to, jakim termometrem wykonujemy pomiar ciepłoty ciała i to, w którym miejscu ten pomiar wykonujemy. Przed wykonaniem pomiaru warto najpierw odszukać dedykowany do wieku, dobrej jakości termometr, a następnie zapoznać się z instrukcją jego użytkowania.

Po prawidłowo wykonanym pomiarze temperatury, zdarzyć się może sytuacja, w której będzie ona podwyższona. Gdy temperatura ciała przekracza 38’C to mówimy o gorączce u dziecka.

Czy potrafisz prawidłowo mierzyć temperaturę dziecka?

Bardzo często, w trakcie rozmowy o gorączce u niemowlaka i małych dzieci pojawia się temat termometrów, czyli urządzeń, które pozwolą nam wykonywać pomiary. Chciałabym polecić jeden konkretny sprzęt dla wszystkich dzieci i na tym zakończyć, ale to niemożliwe. Przede wszystkim, w chwili obecnej na rynku jest całe mnóstwo urządzeń do pomiaru temperatury. Zgodnie z dyrektywą Unii Europejskiej od 2007 roku zakazano produkcji termometrów rtęciowych, ale z powodzeniem ich miejsce zajęła cała gama produktów elektronicznych. Dosyć popularne są tzw termometry bezdotykowe. Przy ich obecności w sprzedaży rodzice niechętnie sięgają po termometry klasyczne, do pomiaru w odbytnicy. Warto jednak zdawać sobie sprawę z tego, że każdy termometr, który jest używany nieprawidłowo (niezgodnie z instrukcją użytkowania) nie wykona dobrego, wiarygodnego pomiaru. Dla każdego urządzenia ten sposób pomiaru może być inny.

Dla małych dzieci do 3 roku życia metodą zalecaną i najdokładniejszą jest pomiar temperatury w odbycie. Zdaję sobie sprawę z tego, że dla wielu rodziców ta metoda jest problematyczna, ale powinna być zawsze pierwszym wyborem. Należy jednak pamiętać, aby używać termometru z giętką końcówką, którą przed każdym użyciem należy zdezynfekować, a bezpośrednio przed pomiarem natłuścić (np. oliwką).

Co z popularnymi termometrami bezdotykowymi?

Pomiary termometrami bezdotykowymi są mniej dokładne, ale przydają się np. do orientacyjnych pomiarów kontrolnych. Podobnie orientacyjną metodą pomiaru jest tzw metoda palpacyjna, czyli kontrola ciepłoty ciała dziecka własnym dotykiem (grzbietem ręki czy policzkiem).

Po zakupie termometru warto przetestować go na dziecku zdrowym. Wykonywać pomiary kilka razy w ciągu dnia, by sprawdzić dokładność pomiarów i dobową zmienność temperatury. Jeśli posiadamy dwa rodzaje termometrów to okres zdrowia jest najlepszym czasem kiedy można porównać dokładność pomiarów na różnych sprzętach. Kolejnym pytaniem, które może się pojawić jest to, w jakich sytuacjach mierzyć temperaturę u dziecka. Czy należy to robić profilaktycznie? Na pewno są sytuacje, w których takie pomiary wykonywać będziemy „na zaś”. Mowa tutaj np. o obserwacji dziecka po szczepieniu. Lub po kontakcie z osobą chorą zakaźnie. Nie czekamy wtedy na żadne konkretne objawy, ale pomiar wykonujemy np. raz czy dwa razy dziennie przez 2-3 dni. Poza tym nie ma co się stresować i szaleć z takimi profilaktycznymi pomiarami. Jeśli u dziecka wystąpią jakiekolwiek objawy choroby (utrata apetytu, wymioty, zmiana zachowania, kaszel) to warto okresowo kontrolować ciepłotę ciała.

Gorączka u niemowląt i małych dzieci i jej najczęstsze przyczyny

Najczęstszą przyczyną gorączki u małych dzieci są infekcje wirusowe i bakteryjne. W takich sytuacjach gorączka może być jedynym objawem choroby lub objawem towarzyszącym. W łączności z wywiadem i badaniem lekarskim występowanie gorączki, jej wysokość i reakcja na leki przeciwgorączkowe może być dla lekarza wskazówką, by ustalić co dziecku dolega.  

• Zdarzają się sytuacje, w których gorączka pojawia się, ale nie świadczy o współistnieniu infekcji. Przykładem może być przegrzanie, wyczerpanie upałem i udar cieplny. Zbyt grube ubieranie dziecka (zwłaszcza latem) może skutkować wystąpieniem udaru i gorączki przekraczającej 40’C.
• Gorączka pojawić się może również w reakcji na intensywny wysiłek fizyczny.
• Niejednokrotnie rodzice tłumaczą sobie wystąpienie gorączki ząbkowaniem. Taki objaw może być obserwowany przy wyrzynaniu się zębów, ale nie wynika on z samego ząbkowania – jest to raczej objaw towarzyszący drobnym infekcjom wirusowym, które w trakcie ząbkowania występują nieco częściej. Dzieje się tak dlatego, że dziecko radząc sobie z bólem i swędzeniem dziąseł zdecydowanie częściej wkłada do buzi swoje dłonie, ale też różne przedmioty i tym samym ułatwia wirusom wtargnięcie do organizmu. Dodatkowo samo ząbkowanie zbiega się z tym momentem życia, kiedy spada odporność przekazana przez mamę.

Daleka jestem od „obwiniania” procesu ząbkowania za każdą gorączkę bez innych objawów. Zawsze warto się skonsultować z lekarzem (pamiętając, że gorączka z definicji jest temperaturą ciała przekraczającą 38’C)

Gorączka, której nie towarzyszą inne objawy

Sporo zmartwień przysparza rodzicowi stan, w którym nie potrafi sobie wytłumaczyć występującej u dziecka gorączki. Kiedy u dziecka pojawia się podwyższona temperatura, a jednocześnie kaszel, katar, wymioty czy biegunka to jest to zarówno dla rodzica jak i dla lekarza dosyć jasne, że gorączka towarzyszy tej określonej infekcji układu oddechowego czy infekcji przewodu pokarmowego. Trudniejsze są jednak sytuacje, gdy gorączka jest jedynym objawem demonstrowanym przez dziecko.

Możliwe scenariusze, konieczne do rozważenia, to na przykład dość popularna choroba wieku dziecięcego, czyli trzydniówka, ale i zakażenie układu moczowego. W zależności od wieku dziecka, jego płci, dodatkowych czynników ryzyka lekarz może zlecić ewentualne dodatkowe badania laboratoryjne (w tym badanie ogólne moczu, morfologię, CRP) i w ten sposób uzyskać jakąkolwiek wskazówkę. Jeśli Twoje dziecko miewało w przeszłości infekcje dróg moczowych to bardziej prawdopodobnym scenariuszem jest właśnie infekcja dróg moczowych.

Jak zbić gorączkę?

Udało się. Wiemy co to gorączka i wiemy jak ją prawidłowo zmierzyć. A co zrobić kiedy się pojawi?

Pamiętajmy, że gorączka jest z definicji naturalną reakcją obronną organizmu. Dlatego też nie zawsze zaleca się jej brutalne obniżanie. Gorączka w swojej definicji to nie jest temperatura 37-37,5’C, tylko sytuacja w której przekracza ona 38’C i o tym warto przypominać.

W trakcie wzrostu temperatury możesz zauważyć, że stopy i dłonie dziecka będą nieco chłodniejsze, a gdy ciepłota ciała ustabilizuje się na wyższym poziomie to zwykle dziecko całe jest gorące. Gdyby jednak jego dłonie i stopy były stale zimne to skonsultuj się z lekarzem.

Sytuacje, w których należy zbijać gorączkę

Wróćmy do zbijania gorączki. A raczej do obserwacji rodzica, bo to właśnie ta obserwacja jest bardzo ważna. To rodzic jako pierwszy zauważy, że z dzieckiem coś się dzieje. To rodzic stwierdzi najpierw stan podgorączkowy, później gorączkę. I pytanie co ma taki rodzic zrobić? U standardowego dziecka dopóki ciepłota ciała wynosi do 38’C to warto skoncentrować się na obserwacji i takiej podwyższonej temperatury nie obniżać. Są jednak wyjątki od tej reguły. Pierwszy to sytuacja, w której dziecko miało drgawki gorączkowe lub ma rodzinne skłonności do takich drgawek (przypominam, że u dzieci powyżej 5 roku życia już one nie występują) – tutaj nie dopuszczamy do wzrostu temperatury powyżej 38’C tylko obniżamy zdecydowanie. Druga sytuacja, w której obniżymy temperaturę wcześniej to gorsza jej tolerancja przez dziecko. Jeśli zachowuje się ono prawidłowo, chętnie się bawi, ma dobry apetyt i dużo pije to możemy poczekać z obniżaniem temperatury. Z kolei jeśli „pokłada się”, marudzi, nie chce pić lub w jakikolwiek innych sposób niepokoi rodzica – podajemy lek przeciwgorączkowy.

Paracetamol czy ibuprom – jakim lekiem zbijać gorączkę?

Leki przeciwgorączkowe to postępowanie z wyboru przy gorączce. Te najbardziej bezpieczne i najpopularniejsze to paracetamol i ibuprofen. Przy każdej gorączce, bez względu na jej przyczynę ważne jest odpowiednie nawadnianie dziecka. Kontroluj ilość płynów przyjmowanych przez dziecko. W przypadku niemowląt karmionych piersią do tej oceny pomocna będzie częstość przystawiania do piersi ale i stopień opróżniania piersi przez małego ssaka (odczucie obiektywne, znane mamie).

Paracetamol – lek przeciwgorączkowy pierwszego wyboru u małych dzieci (do 3 msc życia jedynym możliwym do zastosowania)

Jest skuteczny i bezpieczny. Dobrze wchłania się z przewodu pokarmowego. Jego dawka ZAWSZE powinna być dostosowana do wagi dziecka (nie do wieku! Podać należy 15 mg/kg jednorazowo doustnie lub 20 mg/kg jednorazowo doodbytniczo (czopków nigdy nie można dzielić!). Paracetamol działa około 4 godzin.

Ibuprofen – skuteczny leki, który ma dodatkowo działanie przeciwzapalne

Dostępny również w postaci syropu i czopka. Podajemy oczywiście w przeliczeniu na wagę dziecka: 10 mg/kg. Działa nieco dłużej bo ok. 6 godzin. Unikamy jego stosowania w ostrej biegunce i w zakażeniu dróg moczowych (w odwodnieniu nasila się działanie toksyczne na nerki), a poza tym nie stosujemy w ospie wietrznej (jest tu ryzyko ropowicy i posocznicy paciorkowcowej). Oba wymienione leki można podawać na zmianę lub na przykład podać ibuprofen po około 30 minutach od podaży paracetamolu jeśli nie zdziałał i temperatura nadal przekracza 38’C. Nie powinno się stosować leków dłużej niż 3 dni bez konsultacji z lekarzem! Stosowanie zimnych okładów (na „okolicę wątroby” czy na kark) powinno być zawsze połączone z podawaniem leku przeciwgorączkowego. Zdarzyć się może nasilenie dreszczy u dziecka przy takim postępowaniu.

Co z metodami niefarmakologicznymi?

Rodzice często pytają o naturalne metody obniżania temperatury. Podawanie herbatek, stosowanie maści rozgrzewających na wypocenie czy okrywanie kocem itp. To bardziej złożony temat. Wiele zależy od tego z jakiego powodu dziecko ma podwyższoną temperaturę, bo jeśli z przegrzania to takie postępowanie może zdecydowanie zaszkodzić. U młodszych dzieci jakiekolwiek herbatki czy maści mogą mieć dodatkowe działania niepożądane i raczej odradza się ich stosowanie. Dodatkowo inne działanie może mieć takie postępowanie w przypadku nieznacznie podwyższonej temperatury, a inne w przypadku gorączki. W tej drugiej sytuacji nie warto eksperymentować i po prostu powinno się podać lek przeciwgorączkowy.

Kiedy gorączka może być groźna?

Jeśli Twoje dziecko gorączkuje po raz pierwszy w życiu to najprawdopodobniej nie będziesz jako rodzic się zastanawiać czy pójść do lekarza, rozważać jaka może być przyczyna podwyższonej ciepłoty ciała i jak długo możesz obserwować w domu, ale po prostu podasz leki i umówisz wizytę.

Są sytuacje, w których nawet jako doświadczony rodzic powinieneś się udać do lekarza. Jeśli masz jakiekolwiek wątpliwości co do stanu zdrowia dziecka i boisz się, że może być to coś poważnego to skonsultuj się z lekarzem, przynajmniej telefonicznie.

Temperatura u niemowlaka 

Absolutnie konieczna kontrola lekarska obowiązuje wtedy, gdy gorączkuje noworodek lub niemowlę do 3 miesiąca życia.
Dodatkowo udaj się do lekarza jeśli dziecko boli głowa i wymiotuje. Lub jeśli boli je mocno brzuch, gorączkuje, wymiotuje, nie pozwala się dotknąć (ma przeczulicę), nie oddaje stolca. Koniecznie skonsultuj się z lekarzem w sytuacji, gdy dziecko ma gorączkę, ale też duszność, nie może złapać powietrza, ma kaszel szczekający. Jeśli u dziecka pojawia się nieokreślona wysypka, odmawia przyjmowania płynów lub jest apatyczne i ciągle śpi to również nie zwlekaj z wizytą u lekarza.

Osobnym tematem jest gorączka niemowlaka po szczepieniu. W pierwszym półroczu życia wizyty szczepienne odbywają się dość często, co wynika z konieczności jak najszybszego zabezpieczenia dziecka przed ciężkimi chorobami zakaźnymi. Na każdej takiej wizycie lekarz powinien rodzica poinformować, że jednym z możliwych powikłań po szczepieniu jest wzrost ciepłoty ciała. Dobrze gdy lekarz rozpisuje jakie leki i w jakich dawkach podać jeśli taka gorączka się pojawi, by rodzica przygotować. Warto też pamiętać, że taka gorączka po szczepieniu nie trwa długo i zwykle nie przekracza 39’C. Jeśli natomiast pojawiają się jakiekolwiek dodatkowe objawy, albo przedłuża się powyżej 48 godzin to powinniśmy się skonsultować z lekarzem, bo jej przyczyna może być inna.