Spis treści
Kaszki są bardzo ważne w czasie rozszerzania diety. Są typowym początkowym pokarmem uzupełniającym, pozwalają zapoznać malucha z nową konsystencją i są świetnym sposobem wprowadzenia do diety glutenu.
Kaszki już na dobry początek
Gdy dziecko osiąga umiejętność początkowego „mielenia” językiem, doskonałym produktem do podania niemowlęciu są m.in. kaszki. Konsystencja kaszki ułatwia bowiem przechodzenie z diety opartej o mleko na produkty o bardziej stałej konsystencji1Stolarczyk A., Produkty zbożowe pod lupą dietetyka. Standardy Medyczne Pediatria, 2018, T. 15, 261-267. Najbardziej naturalnym sposobem „oswajania” dziecka z nową konsystencją jest stopniowe zagęszczanie mleka, które dotychczas było podstawą jego diety, poprzez dodatek kleików i kaszek zbożowych2Stolarczyk A., Produkty zbożowe pod lupą dietetyka. Standardy Medyczne Pediatria, 2018, T. 15, 261-267. Są one lekkostrawne, delikatne w smaku i pozwalają na uzyskanie dużej rozpiętości konsystencji – od prawie płynnej do gęstej, papkowatej – odpowiedniej do podawania łyżeczką. Dodatek kleiku lub kaszki do mleka nie tylko zwiększa wartość kaloryczną posiłków, lecz także zapewnia dłuższe uczucie sytości i jest źródłem preferowanych w diecie węglowodanów złożonych3Stolarczyk A., Produkty zbożowe pod lupą dietetyka. Standardy Medyczne Pediatria, 2018, T. 15, 261-267.
Wprowadzanie glutenu
Kaszki zbożowe to bardzo dobry i praktyczny sposób na stopniowe włączenie glutenu do jadłospisu malucha4Stolarczyk A., Produkty zbożowe pod lupą dietetyka. Standardy Medyczne Pediatria, 2018, T. 15, 261-267. Gluten należy wprowadzać do diety dziecka jak inne produkty uzupełniające czyli po ukończeniu 17. tygodnia i przed ukończonym 12. miesiącem życia 5 Szajewska H. i wsp., Karmienie piersią. Stanowisko PTGHiŻD. Standardy Medyczne Pediatria, 2016, 13.1 9-24.. Ważne jednak by niezależnie od wieku zacząć od podawania produktu glutenowego od małych ilości i obserwować reakcję dziecka 6 Szajewska H. i wsp., Karmienie piersią. Stanowisko PTGHiŻD. Standardy Medyczne Pediatria, 2016, 13.1 9-24.. Nie należy także rezygnować lub zbyt długo zwlekać z podaniem glutenu jeśli w rodzinie ktoś choruje na alergię lub nietolerancję glutenu7 Szajewska H. i wsp., Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia PTGHiŻD. Pediatria, 2014, 11.3 321-338.. Celiakia jest chorobą genetyczną i jak udowodniono w najnowszych badaniach, nawet karmienie piersią nie wpływa na zmniejszenie ryzyka wystąpienia celiakii, pomimo że wiąże się z licznymi korzyściami dla dziecka i matki 8 Szajewska H. i wsp., Gluten introduction and the risk of coeliac disease: a position paper by the European Society for Pediatric Gastroenterology, Hepatology, and Nutrition. Journal of Pediatric Gastroenterology and Nutrition, 2016, 62.3: 507-513..
Zgodnie z aktualnymi wytycznymi nie należy zatem unikać wprowadzania glutenu w 1. roku życia. Eksperci jasno jednak wskazują, że nie należy podawać dużych ilości glutenu w pierwszych tygodniach od jego wprowadzenia do diety dziecka9Stolarczyk A., Produkty zbożowe pod lupą dietetyka. Standardy Medyczne Pediatria, 2018, T. 15, 261-267. Co to są jednak te duże ilości? Od jakiej dawki glutenu zacząć?
Jaka dawka glutenu na początek10Stolarczyk A., Produkty zbożowe pod lupą dietetyka. Standardy Medyczne Pediatria, 2018, T. 15, 261-267?
Na dzień dzisiejszy nie ma wystarczających danych, by sztywno określić, jaką ilość glutenu można uznać za optymalną, jednak przyjmuje się, że jest to ilość odpowiadająca 1 płaskiej łyżeczce suchej kaszki manny. Istotą wprowadzania glutenu do diety jest utrzymanie codziennie takiej samej (w przybliżeniu) porcji produktów zbożowych w jadłospisie przez pierwsze tygodnie, a potem stopniowe jej zwiększanie. Nie jest właściwe ani zbyt szybkie rozszerzanie diety o nowe produkty glutenowe (nawet jeśli dziecko chętnie je spożywa), ani przedłużone stosowanie diety bezglutenowej.
Jeśli pierwszą kaszką z glutenem w diecie niemowlęcia będzie manna, w porcji 3 g (płaska łyżeczka) będzie już zawarta właściwa początkowa dawka glutenu. Mimo więc, że dziecko rośnie i ma ochotę na więcej to aby nie zwiększać dobowej dawki glutenu powyżej ilości uznanej przez ekspertów za bezpieczną, kaszka glutenowa powinna być podana w jednym posiłku, a pozostałe posiłki mogą zawierać kleikiem bezglutenowy (np. ryżowy lub kukurydziany). Po około miesiącu można zwiększyć porcję mleka z manną (zachowując dotychczasowe proporcje składników posiłku) lub bardziej zagęścić posiłek, zwiększając ilość dodanej kaszki. Można też stopniowo wprowadzać inny posiłek z niewielkim dodatkiem kaszki glutenowej, np. zupkę jarzynową z dodatkiem manny.
Jakie produkty glutenowe podać niemowlęciu?
W diecie niemowlęcia w 5. m.ż. naturalnym wyborem jest kaszka glutenowa, np. dodana do mleka11Stolarczyk A., Produkty zbożowe pod lupą dietetyka. Standardy Medyczne Pediatria, 2018, T. 15, 261-267. Jeśli gluten jest wprowadzany dopiero w wieku 7-8 miesięcy, a dziecko potrafi sprawnie gryźć, teoretycznie można by zacząć od pieczywa12Szajewska H. i wsp., Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia PTGHiŻD. Pediatria, 2014, 11.3 321-338.. Należy jednak pamiętać, że pół kromki chleba pszennego zawiera ponad 3 razy więcej glutenu niż proponowana przez ekspertów początkowa dawka13Stolarczyk A., Produkty zbożowe pod lupą dietetyka. Standardy Medyczne Pediatria, 2018, T. 15, 261-267. Co więcej, warto pamiętać, że ważnym elementem rozszerzania diety jest odpowiednia jakość podawanych niemowlęciu posiłków. Ogólnodostępne produkty zbożowe, w tym chleb, są podatne na niektóre zanieczyszczenia, m.in. toksyny pleśniowe czy pestycydy, które mogą stanowić zagrożenie dla niedojrzałego organizmu dziecka14Stolarczyk A., Produkty zbożowe pod lupą dietetyka. Standardy Medyczne Pediatria, 2018, T. 15, 261-267. Dodatkowo chleb zawiera niewskazaną dla niemowląt sól. Podawanie niesolonych pokarmów niemowlętom jest bardzo ważna dla zdrowia w przyszłości z powodu długofalowego wpływu na zdrowie dziecka oraz kształcenia właściwych przyzwyczajeń i preferencji żywieniowych w późniejszym życiu15Szajewska H. i wsp., Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia PTGHiŻD. Pediatria, 2014, 11.3 321-338.
Kaszki glutenowe i kaszki bezglutenowe
Kaszki możemy podzielić pod względem zawartości glutenu. Te z glutenem to m.in. kasza manna, orkiszowa, jęczmienna, żytnia. Do zbóż bezglutenowych należą m.in. ryż, kukurydza, gryka, proso, amarantus, komosa ryżowa.16Przetaczek-Rożnowska, I., Bubis, E., 2016. Zboża bezglutenowe alternatywą dla osób chorych na celiakię. Kosmos, 1, 65, 127-140. Owies również możemy zaliczyć do zbóż bezglutenowych, ale pod warunkiem wyboru produktów z produkcji kontrolowanej, gdzie nie ma możliwości zanieczyszczenia innymi zbożami.17Harasym, J., 2011. Obecny status owsa w diecie bezglutenowej. Engineering Sciences & Technologies/Nauki Inzynierskie i Technologie, 3, 57-70.
Które kaszki są najlepsze dla niemowląt?
Różnorodność
Aby zapewnić maluchowi prawidłowy rozwój należy pamiętać o podawaniu urozmaiconych posiłków, w tym zbóż. Dodatek kleiku lub kaszki do mleka nie tylko zwiększa wartość kaloryczną posiłków, lecz także zapewnia dłuższe uczucie sytości i jest źródłem preferowanych w diecie węglowodanów złożonych18Stolarczyk A., Produkty zbożowe pod lupą dietetyka. Standardy Medyczne Pediatria, 2018, T. 15, 261-267.
Na polskim rynku jest dostępna szeroka gama produktów zbożowych w postaci kaszek i kleików, zarówno żywności ogólnego spożycia jak i tych przeznaczonych specjalnie dla niemowląt i małych dzieci. W przypadku części tych produktów gotowanie nie jest wymagane, ponieważ skrobia uległa tzw, wstępnemu skleikowaniu. Do wyboru są przede wszystkim kaszki ryżowe, kaszki kukurydziane, kaszki pszenne (manna) i wielozbożowe (mieszanki kilku zbóż w różnych proporcjach, m.in. pszenicy, żyta, jęczmienia, owsa, kukurydzy, prosa, gryki), z dodatkiem mleka lub bezmleczne, smakowe lub naturalne19Stolarczyk A., Produkty zbożowe pod lupą dietetyka. Standardy Medyczne Pediatria, 2018, T. 15, 261-267. O właściwościach różnych zbóż można przeczytać tutaj. Taki asortyment ułatwia realizację zalecenia odnośnie wprowadzania zbóż do diety dziecka, w tym małych ilości glutenu. Warto pamiętać, że na rynku są też dostępne warianty kaszek bez dodatku cukru.
Jakość i bezpieczeństwo
Pośród szerokiego wyboru różnych zbóż i kaszek nie można zapominać o ich jakości i bezpieczeństwie. Warto pamiętać, że produkty zbożowe są podatne na zanieczyszczenia, m.in. toksyny pleśniowe, pestycydy, które kumulują się w tkankach i mogą stanowić zagrożenie – zwłaszcza dla niedojrzałego i wrażliwego organizmu dziecka podczas 1000 pierwszych dni życia20Stolarczyk A., Produkty zbożowe pod lupą dietetyka. Standardy Medyczne Pediatria, 2018, T. 15, 261-267. Dlatego przy wprowadzaniu zbóż, w tym kaszek zbożowych, do diety niemowlęcia i małego dziecka należy zwracać uwagę na ich jakość zdrowotną oraz bezpieczeństwo i wybierać te przeznaczone specjalnie dla najmłodszych konsumentów21Stolarczyk A., Produkty zbożowe pod lupą dietetyka. Standardy Medyczne Pediatria, 2018, T. 15, 261-267. Informacja na opakowaniu o wskazaniu wiekowym znacza, że produkt spełnia normy bezpieczeństwa pod względem pozostałości szkodliwych substancji, określone dla niemowląt i małych dzieci22Raport „Bezpieczeństwo żywności a potrzeby żywieniowe niemowląt i małych dzieci”, pod red. Stowarzyszenia Promocji Zdrowego Żywienia Dzieci „Zdrowe Pokolenia”, Warszawa 2015. Wybierając kaszki przeznaczone dla niemowląt i małych dzieci rodzic ma pewność, że korzysta z produktów najwyższej jakości – naturalnych, mało przetworzonych, pochodzących z kontrolowanych upraw i hodowli specjalnie dla najmłodszych dzieci23Poradnik żywienia niemowląt, Medycyna Praktyczna, Kraków 2014.
Kaszki mleczne czy bezmleczne
Porcja kaszki, przygotowana zgodnie z rekomendacjami na opakowaniu, to pełnowartościowy posiłek, gdyż dostarcza dziecku odpowiedniej, zbilansowanej ilości składników odżywczych takich jak białko, węglowodany i tłuszcze oraz dodatkowo witamin i składników mineralnych, ważnych dla prawidłowego rozwoju. Kaszki mleczne mają w swoim składzie dodatek mleka modyfikowanego i są przygotowywane na ciepłej wodzie dobrej jakości. Z kolei kaszki bezmleczne należy przyrządzać na bazie mleka mamy lub odpowiedniego dla wieku i potrzeb malucha mleka modyfikowanego, dlatego są szczególnie polecane przy alergii na białka mleka krowiego. Mleko krowie nie powinno być podstawą do przygotowywania kaszek. Skład mleka krowiego nie jest bowiem dostosowany do potrzeb niemowlęcia, przed ukończeniem 12. m.ż. można ewentualnie stosować jedynie jego niewielkie ilości24Fewtrell M. i wsp., Complementary feeding, A position paper by the ESPGHAN committee on nutrition. J PEDIATR GASTR NUTR, 2017, 64.1 119-132.
Jak podać kaszę niemowlęciu?
Od której zacząć?
Wcześniej, przez lata zalecano tylko kaszki i kleiki bezglutenowe25Stolarczyk A., Produkty zbożowe pod lupą dietetyka. Standardy Medyczne Pediatria, 2018, T. 15, 261-267. Miało to na celu ochronę przed celiakią. Jednak według najnowszych doniesień nie ma już takiej konieczności. Zgodnie z nowym schematem żywienia niemowląt rozszerzanie diety można rozpocząć po ukończeniu przez dziecko 17. tygodnia życia i w 1. roku życia można podawać dziecku także produkty glutenowe – pszenne lub wielozbożowe26Szajewska H. i wsp., Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia PTGHiŻD. Pediatria, 2014, 11.3 321-338..
Ile podać na początku?
Nowe pokarmy uzupełniające należy wprowadzać zawsze w małych ilościach i stopniowo27Szajewska H. i wsp., Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia PTGHiŻD. Pediatria, 2014, 11.3 321-338.. Zalecany na początek dodatek kleiku do mleka wynosi ok. 2-3 g/100 ml mleka28Stolarczyk A., Produkty zbożowe pod lupą dietetyka. Standardy Medyczne Pediatria, 2018, T. 15, 261-267. Tę ilość można stopniowo zwiększać w celu uzyskania konsystencji bardziej zagęszczonej i bardziej sycącej.
W jakiej temperaturze?
W przypadku najmłodszych niemowląt każdą wodę warto przegotować przed podaniem dziecku. Warto jednak pamiętać, że gotować można wodę źródlaną lub mineralną niskozmineralizowaną, a naturalne wody mineralne służą do picia, a nie do gotowania – nie powinny być wykorzystywane do przyrządzania posiłków29Stanowisko Grupy Ekspertów w sprawie zaleceń dotyczących spożycia wody i innych napojów przez niemowlęta, dzieci i młodzież, Standardy medyczne/Interna, 2010, T. 1, 7–15.
Nie warto jednak zalewać kaszki wrzątkiem i czekać do wystudzenia lub też gotować samej kaszki, ponieważ wiele zawartych w niej składników mineralnych i witamin nie jest odpornych na wysoką temperaturę30Jarosz M., Normy żywienia dla populacji polskiej, IŻŻ, Warszawa, 2017..
Maluszki lubią, gdy jedzenie jest delikatnie ciepłe lub ma temperaturę pokojową, więc zadaniem rodzica jest sprawdzenie temperatury posiłku.
W jakiej konsystencji?
Dobrym sposobem wprowadzania stałych posiłków jest dodatek kaszek i kleików do mleka31Stolarczyk A., Produkty zbożowe pod lupą dietetyka. Standardy Medyczne Pediatria, 2018, T. 15, 261-267. Zaletą takiego postępowania jest nie tylko wyższa wartość energetyczna posiłku (co w okolicach 6. m.ż. jest bardzo ważne), bardziej sycący i jednocześnie lekkostrawny posiłek, ale też możliwość uzyskania różnej konsystencji – od prawie płynnej do gęstej, papkowatej – odpowiedniej do podawania łyżeczką32Stolarczyk A., Produkty zbożowe pod lupą dietetyka. Standardy Medyczne Pediatria, 2018, T. 15, 261-267. Stopniowa zmiana konsystencji posiłków jest bardzo ważna w rozwoju dziecka, to ważny etap w kierunki nauki samodzielnego jedzenia33Winnicka E., Rozwój umiejętności jedzenia w 1. roku życia− co warto wiedzieć Standardy Medyczne Pediatria 2017 T. 14 754-762 Winnicka E., Rozwój umiejętności jedzenia w 1. roku życia− co warto wiedzieć Standardy Medyczne Pediatria 2017 T. 14 754-762.
Przedłużające się użycie przecieranych produktów (bez grudek) nie jest zalecane, niemowlęta powinny otrzymywać posiłki z grudkami najpóźniej w 8-10 miesiącu życia34Fewtrell M. i wsp., Complementary feeding, A position paper by the ESPGHAN committee on nutrition. J PEDIATR GASTR NUTR, 2017, 64.1 119-132, dlatego do kaszek można dodawać wpierw roztarte a następnie drobno posiekane owoce. Więcej o konsystencji w artykule.
Wprowadzone zmiany zostały zapisane.